RAMHRUAITU VOL.III

Ram Hruaitu Kutkaih Avei Thumnak
Bangalore Dec. 2007

Editor Thucah : Kan Chinram dinhmun hi vuncuan hman uhsi. Ziangtluk riahsiat um za a si zo. Chinca siar thei / thiam lo le ngan thiam lo pawl ningzak sawn loin a pawrhaw mi tla kan rak um hrih lai hi. Miphun dang ttong le calai cu vancan ah kan ret sangih pawrhawknak ah kan hmang thluhthlang. Hicu nulepa fello ruangah a si. Cun, miphun dang fala tlangval ih in duhcu sim lo, in biak men hmanah kan hawi le hnenah a nei / tthi aw mei ding vekin kan sim.
Kan Chin ttong le biahla lawng silo ttong dang khal kan zirih kan thiam ding a si ko. Amah belte, ram / miphun dang ttong kan thiammi in kan Chin ttong hi palbetnak ah le hlohternak ah hmang loin a cawisangtu le remtthat ttulmi remttha theitu si sawn uhsi. Ram / miphun dang ttong a tikcu le can lo piih hman khi kan ttong hmu niamtu le thupit lotu kan si lawng hman siloin miih hnihsuak nautatnak tiangin kan tuar pang thei. Cun, kan lei (tongue) hi miphun dang ttong in uk ter ding kan si fawn lo.
A.D. 1066 laiah Englandram ah hngilh thei nawn lomi “The Battle of Hasting” timi a rak um. Cuih ralbuainak ahcun France ram, Norway pengih ramuk bawi William in Saxons siangpahrang kha a rak nehih ruangah Englandram ih an official ttong dingah anmai’ ttong Old Franch Language kha hramhram in a rak hman ter hai. Cuihsin thawk in, Saxons mipi pawlcu an thin a na tuk lawmmam. Asinan, beidong lo te’n tha hrum an suah sinsin ih an tesin fahniang tiangin mai’ ttong le calai sunlawih duhnak le cawisan duhnak thinlung kha hloral lo dingin an rak zirh aw ringring. Cutivekih thinsau zet te’n an ttong le calai hrangah ti’n ttan an lakih ruangah kum 1300 A.D cem lam ahcun Normans pawl thinlung cu an thleng thei sal ih anmai’ English ttong hi zalen zetin hmansal a si.
Cubangin, kan Chin ca le Chin ttong khalhi cawisan duhnak, cawimai duhnak le kilven duhnak le siarduh biknak lungput pitling kan neih cio dingah ka lo sawm. Curuangah, kan mifim cathiam pawlin in tuahsakmi cangan dan ding pawl hi kan daithlan sak men ding a si lo. Chinram tthansonak dingih a hrampi asimi kan Chin ttong le calai hi van ihsin ruahpi bangin a rungsur mi a si lo. Kum tampi sung reiin kan pipu, kan ulepa pawlin thungai thlak suahin an tuahsuakmi, an hawlsuakmi rosunglawi asi bangin, kannih santhar nonawn lengleval rual khalin a cawisan, a urhsun le man nei zetih hmanhi kan hna a si ve. Cumi cu thusirhsan ah ret in hi Ram Hruaitu Kutkaih khalhi a ke a karsuak thei ve zoih Pathian hmin ka thang tthat.
Casiartu hrangah tthathnemnak le hlawknak a um ahcun cangantu pawl le Ram Hruaitu Kawmiti ih tumtahmi le saduhthah cu Pathian in tlam a tlinter. Asinan, tisualnak le famkimlonak pawl cu Ram Hruaitu Kawmiti ih mawh siseh la, a tthatnak le a tlamtlinnak vialte cu cangantu le casiartu bulpak mimal cio ruangah si hramseh. Salai Caleb Zahau Laltinhrem

Nupi Pasal Tthitawk Dan

Khuahlan lai ih nupi pasal tthitawk dan cu nu le pai’ duh dan vek a si tttheu. Fala nulepa in an lungkim hnuhnu cu fala in ziang a sim thei nawn lo. A nu le a pai’ duh dan a thlun ttheu ko. Asinan, Lai thuanthu kan zoh tikah nu le pai’ duh dan siloin fala le tlangval duhdawtnak dan vek si sawn dingin thih ngam lupu ih tthang a rak um. Hi hi kan zoh tikah, Lai nunphung ah nu le pai’ duh dan vek si ttheu hman sehla, fala le tlangval duhdawtnak dan khal a ttul thotho. Nu le pai’ duh dan a lal sawn ahcun kan khawtlang nun ah nunau in co ding an nei mal zet. Nulepa in an fanu an hruai kirsal thei. Mipa lam khalin an mak (tthen) thei.
Tulai ah fala le tlangval duhawknak hi kan thupitter deuhdeuh ih nulepa khalin an fanu thu hmu lo cun ‘aw’ an pawh nawn lo. Kan khawtlang nun ah nunau poimawhzia le tthathnem zia, upat an ttul zia le humhalh an ttul zia a hung langsar deuhdeuh. Tui hlan
ahcun ‘nupi le darkhuang cum kel’, ‘nupi sia le hruangsia cu thleng kel’, ‘nunau thu in tikhur ral a kan lo’, tivek a rak um ciamco nan, insungsang nun ah nunau thu hi a poimawh nasa thlang. Nunau khalin an thinlung sungih ummi thu an rel thei in an rel ngam thlang. Mipa in nupi a ngaihsak in a dimdoih thiam vivo thlang.
Tui hlanahcun nunau cu mannei ih pasal neihter a si ttheu. Man tam tuk nei tla cu an fate tiang mai’ nuiman sam a ttul ttheu. Tu lai ahcun, ‘duhdawtnak’ hi thupi bik ih ruatin ‘man le mual’ nei duh lo tampi an um thlang. Cuihleiah, tui hlanah milian le farah thleidannak a tum zet. Mi-se fanu cu milian fapa in a neih an sian lo vekin, milian fanu khal mi-se fapa in a nei thei lo. Cucun khawtlang nun ah nomlonak a thlen ttheu. Tu ahcun, duhdawtnak in hmun a luah tikah mi-se fa le milian fa khal lungawi zetin an nei aw thei thlang. Khawtlang nun ah khal thleidanawknak a hlo deuhdeuh vek a bang.
Tui hlan ahcun nupi pasal tthenawk tikah, nunau cun amai’ luhpimi vial a suahpi ttheu. Tu khalah cumi cu a si deuh ringring lai hmang. Asinan, tu ahcun nupa tthitawk hnu ih an hawlsuahmi thilri zem tla an um ih khawtlang nun ih kan tthansonak pakhat a si. By: Dr. Thanbilluai (Hsn: Hi cahran hi Awnmawi Magazine, cahmai 42, 2003, FCCLS pawlih suahmi sungta lakmi a si).
________________________________________________________________________

Calai Hnattuan Dan le Thilti Thei Dan

1, Hmuntinkip ah a thleng thei,
2, Bang tivek a nei lo,
3, Cawlbang loin hna a ttuan thei,
4, Cangantu thlen thei lonak ah a thleng,
5, Mi a bawm, mi a khaisang,
6, Mi hmaisawng a nei lo,
7, Pathian thuthuk a simfiang,
8, Zirhnak diklo a tthiatbal,
9, Nehnak hrimhrei tthabik a si,
10, Tthansonak ih a hramthawk a si,
11, Tawng le nunphung a humhim,
12, Ralrinnak le fimkhurnak mi a pe,
13, Hmailam hrangah ruatthiamnak le khawkhan thiamnak a pe,
14, Zohtthimtlak, ngaisantlak le upatlak mi a si ter,
15, Hruaitu ttha mi a si ter.
By: Rev. Oral Zahau Siangzakhup.
________________________________________________________________________

Hiti’n Hmin Ngan Ding

Kan sakhmin kan tthen lo ding. Kan peh thluh ding. ‘Za Kian; tiloin ‘Zakian’ tiah kan ngan pei. Kan hnam hmin khal kan peh ding. Kan sakhmin thawn kan peh lo pei. ‘Hlawn Ceu’ ti’n tthen loin ‘Hlawnceu’ tiah kan peh pei. ‘Hlawnceunimang’ ti’n peh thluh in kan ngan ding a si fawn lo. ‘Hlawmceu Nimang’ tin a si. Kan hnam hmin hi kan minung sakhmin thawn kan hman cih ding ahcun ‘sakhmin’ hmaiah kan ret pei. ‘Nikian Hlawnceu’ ti loin ‘Hlawnceu Nikian’ ti’n kan ngan ding a si. Kan sakhmin hmaiih kan hnam hmin cio nganhi a rem zet. A ttul zetmi le a thupi zetmi le ruahnak pitling neitu sinak langter a si ruangah kan hman thiam tengteng a ttul fawn. Kan hman taktak mi hmin cu kan sakhmin a si pei. Kan hnam hmin a si lo pei. Tt: Hlawnceu Nikian cu ‘Hlawnceu’ ti’n ko loin ‘Nikian’ ti’n kawh ding a si. A dang kan telh duhmi hmin a / an um ahcun kan hnam hmin le kan sakhmin karlak ah a / an um pei. Fale pawl hi zohih hrinhnam an si pei? Hringtu pa ihhrinhnam an si pei. Sakmi hmincu lai reltu asiih ruangah a tawizawng in ngan a si lo pei. A tawizawng ih ngan ding cu insang, hrinhnam tvp an si sawn pei. By: Ceuhlun,1999 (Hsn: Robawm Makazine, 2002,chm 179-203 ta a tawizawng ih lakmi le lehmi a si, Editor).
________________________________________________________________________

Nunphung le Fimthiamnak

Fimthiamnak cu Nunnak A Si: Hlanlai deuh ih tlawngkai cu acozah hnattuan ngahih lakkha ngah dingah a si tiah an rak ti ttheumi kha a dik thluh lo tiah ka rel ttheu. Asinan, a rak dik zet ka ti. Cathiam nanacu a thiam lo hnakcun acozah hnattuan a ngah ngenge. Hnattuan a ngahih lakkha a ngahmi cu an nunnak hrang asi rori. Hna khunghar an ttuan lo tikah an taksa a hardam deuhih an tiksa a mawi, duh an cuang. Thlatin lakkha a ei lo hmanah fimthiamnak a neitu cun sumpai hawl dan a thiam, a hmansuah dan khal a thiam ih, cumi cun bulpak le insungsang nunnak a thlen lo thei lo. Mi fimthiam cun amai’ siatnak ding thil ttha lo ttihnung kenn dan a thiam ih, an nun a mawi.

Fimthiamnak cu Nunphung Humhimtu le Mawitertu A Si: Mai’ sinak (identity) le nunphung kilkhawtu tthabik cu fimthiamnak thotho a si. Fimthiamnak cun diknak le felnak nun a phorhsuak ih thil ziang khal a sinak ding vekin a si ter. Mi fimthiam ih piangin an mai’ phun le aanka ngainatnak cang an thiam deuhdeuh. An thiam (an fim) pohpoh le an ngainat a luar sinsin. Mai’ sinak le nunphung hlohpi cuahco hi cu fimthiamnak thlasam deuh kan si tinak asi cu. Mai’ bulpal nun tuah tthatnak lawng siloin ram le miphun, khawtlang le sakhua tiangin a cawisang vivo ding a si.
Khatlamah, ziangtlukin miphun le hnam duhdaw khal sehla fimthiamnak tel lo cun hmual a nei ngaingai lo. Ka ram, ka miphun ka duhdawt kan ti ahcun fimthiamnak lamah nasa zetih tlan ciamco ding a si ko. Hnam le miphun pilral duahdo ding a rak humtu cu fimthiamnak asi. Kan hnam le kan miphun hloral ding lakih in kilhimtu cu fimthiamnak hi a si. Ttong mumal loih nehnak petu khal a si fawn. Fimthiamnak cu a khawhoi a kau. Mi fimthiam an tam tikah hnam nun a mawi ih phun le hnam a cawisang. Curuangah a si ding Zipeng Zahu in, “This is not the time as yet for the Chins where the primary need is not for politicians but educated men, educated men and more educated men,” a rak tinak! Kan Lai nunphung humhimdingin, cawisang ih mawiter sinsin dingin, tthangthar mino rual pawlin ttan la sinsin uhsi. By. Dr. Laltinhre (Hsn: Hi cahran hi Awnmawi Magazine, cahmai 46,48, 2003, FCCLS pawlih suahmi sungta lakmi a si).
________________________________________________________________________

Chin Mi Ropi Pawl Ttongkam

1) Thilttha kan tuah thei lo hmanah mi tuahciami a sawiseltu si nawn hlah uhsi. Thilttha a tuahih a tuahsual pang mi pa cu zianghman tuah hnai loih mi sawiseltu le a sim a rel lawngih a cakmi pa hnakin a ttha deuh. Salai A. M.V. Thangkim

2) Thuthang ttha phurtu cu unau lakah tthenawknak le thleidannak tvp suahpitu kan siih, ram hruaitu pawl sawn riangri in ‘unity’ remnak tuah an zuam. Rev. A. Thawngkung.

3) Nelson Mandela ka uarbik. A miphun le a ram hrangah a nunnak a siang. Mahzawn lawng a ruatmi, meithal thazang thawn ram a hruaitu (Kawlte) pawlhi ka uar lo haizet. Salai Zotumhmung

4) … hruaitu cu rinsan tlak, mah le mah rinsan aw ngam, theihnak lungfimzet neimi a si a ttul. Salai Lalsanglian

5) Hruaitu ttha le tling si thei ding cun miih faknak le sawiselnak pawl cu lungtatah hmang tahratin mah le mah tuahtthatawknak le tathriamawknak ah hman thiam a ttul… hmailam tikcu saupi thlirin ralttha zetih feh vivo ngam a ttul. Salai Lalsanglian

6) Miphun pakhat a simi le miphun a din theinak ding ahcun nunphung, biahla tvp a neih tengteng a ttul ticu mifim pawl in an dinpimi le an aupi bikmi a siih hleiah, keimah a ti deuh pawl tla cun an ram hrangah an kilven le an humsak hrimhrim ding ti khal ka zum.
Salai Duhcungnung le Salai Cunglianthang

7) Casiar paih lo cu at zir rero khi a si. Dr. Pa Sang

8) Chin Ttong thiam lo ahcun Chin Thisen neih a thei lo. Pastor Mike Zungceu

9) Casiar ding lakah Chin calai siar ding ka duh bik. Ram Hruaitu Kawmiti

10) Na miphun na duhdawt taktak a sile na miphun calai siarnak in langter aw. Ram Hruaitu Kawmiti

LAI NITHLA SIAR
(Kan palh pang maw?)

Lai nithla siar, calendar (a hleicein Falam peng) suah mi hi a tam thlang. Yangon le Mandalay Phunsang tlawng hminin siseh, pawlpi le kohhran hminin siseh kumtin suah mi a um ringring. Hlan deuhih suah mi sungih nithla siar dan cu an bangaw thluh nan kan dung kum 5 hrawng ihsin Fang-er thla le Kut thla ret dan a bangaw lo. Tui hlan ih rak suah mi sungih nithla siar dan cu hitin a si:
Meisen (Jan), Vau (Feb), Satuah (March), Fangno (April), Thawilak (May), Tualbawm (June), Tan (July), Fang-er (August), Vansar (Sept), Kut (Oct), Tharcan (Nov), Nimkut (Dec).

Ngan zo bangin Fang-er thla le Mirang ih August hi deng/bang aw in ret a si ringring nan tunai ihsin Fang-er le October hi deng/bang aw in rettu an um. Cutikah Tan (July) hnu-ah Fang-er (August) thla si nawn loin, Kut thla an lut ter. Cui umzia cu July, August, Sept, October tiin a sangsang ten siar loin July, October, September, August, tin a linglet in siar tluk an si. Hihi thupi lo zet a bang nan phunhnam ni thla siar dan a si ruangah thupi zet a si. Pipu thuanthu thei fiang hrih lo mino hrang tla ahcun buai rero pangnak a si. Himi thla ret danah pakhat sang sang a dik lo tengteng, an pahnihin an dik veve thei lo. Curuangah, khuimi deuh a dik lo ding ti thei fiang dingah malten Pipu nithla siar dan zoh ta uhsi.
1. Pupa pawlin thlathul (full moon) si loin thlade (new moon) zohin nithla an siar thawk. Thimnakah, thlade ni khat, ni hnih, tvk. Thla a hung thul tikah thla khat a kim an ti. Curuangah Mirang nithla siar hnakin Kawl nithla siar dan thawn Lai nithla siar hi a bangaw deuh. Thimnakah, Meisen thla hi Mirang ih January 15 __ February 15 hrawng thawn an dengaw. Khatlamah Mirangih January cu Lai ih Nimkut 15 __ Meisen 15 hrawng thawn an dengaw lala. Curuangah Fang-er thla le August a dengaw kan timi khal hi a cekci cun Fang-er cu August 15 __ September 15 hrawng thawn an dengaw sawn.
2. Pupa san in kumpi kum khat a cem (vawi) ti an theih theinak, lole kum khat kim an siarnak cu rawl pi bikih an rin mi fang-ngai (fangcang si lo) thar an lak luh can a siih cui thla cu Fang-er thla, lole kum vawi can, lole kum cem can, lole kum thar can an ti.Lai lam fang-ngai hi Fang-er (August thla cem lam) ah lak luh ringring a si ruangah, August thla hrek hnu deuhah Lai kum kum khat a cem tinak khal a si. Cun, fang-er timi hi Harvest Festival men si loin New Year Festival khal a si cih, ziangahtile kan Lai dan in fangngai thar can cu kum cem/vawi can a si.
A tlunih thu um dan kan zoh tikah, nithla siarnak (calendar) tuah tikah October si loin August thawn Fang-er thla hi dengaw/bangaw in ret sehla a dik deuh ding.
3. Ziangah mihrekin August si loin October thawn Fang-er thla cu bangaw/dengaw in an ret? timi thusuhnak a um thei. Hi ca ngan tui hmuh dan cu hitin a si. (i) Kan Lai dan cabu sungih nithla siar dan ngan tel hmaisa bik cu Pu Ral Dun a si hmang ding. A cabu ngan mi sungah August le Fang-er thla hi dengaw/bangaw in a ngan. Asinan a hnu deuh 1996 ah Pu Hrang Sin in a cabu sungah October le Fang-er hi dengaw in a run nganih Pu Duh Cung Nung in 2001 ih a ngan mi a cabu sungah Pu Hrang Sin ngan mi vekin October le Fang-er thla dengaw in a ngan ve. Hi Pu Hrang Sin le Pu Duh Cung Nung ih ngan mi cabu a suah hnu-ih tuah mi calendar sungah October le Fang-er thla dengaw ih tuah mi a rung um vivo. (ii) Cun, 1906 ihsin Falam ah Lai lam khuapawl ihsin tlawngkai an hung um tikah, Cozah tlawng pih can October senden in Lai khawte lamin Fang-er an tuah thawk. Hiti an tuahnak san bik cu an fate tlawngkaipawl Fang-er ih an telve an duh ruangah a si bik. Himi ruangah October thla hi kan Fang-er thla thawn a bangaw tin ruattu an um phahnak khal a si hmang.

Sawmnak: Pupa dan in rawlngai bikih kan rin mi fangngai thar can August thla cu Fang-er thla kan ti ruangah, nithla siarnak Calendar kan tuah tikah August le Fang-er thla hi dengaw/bangaw in tuah cio hram uhsi. Hihi pupa san ihsin san a peh peh ih an hman dan lawng si loin kan miphun nithla siar dan khal bangaw ten kan neih thei dan a si ding. Asinan, Fang-er (kum thar) lawm can cu kan man remcang can tiktik (October/November, tvk) ah tuah khal sehla a pawi lem lo. Zalennak ram ramdang ih um hrang ahcun Fangngai thar can te ah hin Fang-er (kum thar) lawmnak khal nei thei hram sehla saduhthah a si. By: Pu Dr. Nothankap
________________________________________________________________________

Lungawithusimnak:
Cahran in kuattu hnenah, thazang le ruahnak in petu hnenah le calai ngainatnak thawn siartu hnenah RHK in lungawinak a lang ter.



Ngaithiamdilnak :
Cahran kan telh thei hrih lomi pawl cu lehhnu ah kan suah telcih leh ding tiah le kan cafang hi a te deuh ih ruangah a ruahzia in thiamsak dingah zangfah kan lo dil.
________________________________________________________________________

Chin Khristian Kumzabi Pahnihnak Hmuihmel!

Kum zabi pahnihnak Chin Khristian pawl nuntu mizia le khawsakdan kan zoh asile ri-rai biak lai kan pupa nuntu mizia hnakin a niam sawn thinlungput le nuntu ziaza tampi hmuh ding a um. Tthansohnak a tam rualrualin thinlungput lamah kan dungdawlhnak a um. Miphun pakhat a pitlinnak ding hrangah a lenglam hnakin a sunglam a thu pi sawn; mit in hmuh theih mi hnakin hmuh theih lo, milai sunglam nuntu mizia a thupi sawn. Kan miphun in cawisangtu Pathian cawisan asi rualrualin kan ram le miphun khal cawisan asi dingih kan milesa pawl nuntu ziaza ah kan tlak niam asile kan miphun Pathian khal ti mualpho in a um asi.

Thuthangttha karhzai ter: Thuthangtha cu kawlram sung mi zapi ten theihter dingah Chin miphun hnenah Pathian in ttuanvo a pek zo ti cu thlarau mitmeng tapoh cun an pom cio ding. Missionary thlah in siseh mimal nun in siseh Khrih ih thuthangttha cu zumlotu pawl hnenah thlenter ding, kan miphun thlarau lam mawhphurhnak cu kan phursuak hrimhrim a ttul. Pathian tumtah mi pitlin dingin hman tangkai mi kan si lawngah a mah Pathian lala in a catbang dah lomi thlawsuahnak cu kan miphun parah a hmun ter ding asi.

Dingnak le felnak: Eiruk do: Kan pupa ri-rai biak san laiah thuphan per cu ningzah tlak ngaingai asi. Lal le upa tlangsuak pawl lakah thuphan per hmang an tel dah lo ih thuphan per hmang cu ningzak tlak zet a rak si. Sumdawnnak lamah dingnak le taimaknak thawn lennak le neihnak khal rak khawl khawm asi. Dingnak, tairialnak, le felnak cu kan pupa pawl suahkeh pianpi nuntu mizia langtertu an si. Santhar Khristian sanah fimnak le theihnak a thansoh rualrualin zirnak, cozah hnatuannak, pursum leilawnnak, sumdawnnak, ziangkimah eiruknak le dik lo nak, thuphan pernak ihsin a luat thei kan um ding mawsi ti tluk in kan san hi a sia ih sualnak a cak sinsin. Santhar mino pawl cu tlawngca zir in phunhra an thlen tikah caruk an zir ih an thinlung thianghlim zet cu hrawkhrawlnak in lamzin pengah a huai thawk. Fimnak a karhzai sinsin ih fim vervek nakin dingnak le felnak cu a cim ral rero zo. Dingnak le felnak cun ram le miphun a cawimawi ih miphun Pathian khal a cawimawi asi. Santhar Khristian ti aw pawl liangparah a hngat aw mi, miphun thuanthu tuahtha dingin, kan miphun thuathu in kan miphun Pathian a cawimawi theinak dingin ziangkim kan tuahnak, zirnak, ei in hawlnak, pursum leilawnnak, cozah hnatuan, midang thawn pehtlaih awknak, taksa thinlung tongkam le tikcucan kan hmannak ziangkipah kan zumnak thawn a mil aw mi nuntu mizia a lang a tul. Ziangahtile, dingfelnak tel lo thawi awknak cu kan miphun Pathian in a feh/ten bikmi pakhat asi.

Pathian thuken dik le tlamtling: Do ding-zirhnak dik lo le thuken tlamtling lo, fehsual pawl cu do ding asi. Santhar sanah Chin mi tampi cu Bible lam dikari an ngah lawng si loin kanmah Chin mi rori in Bible lam zirnak tlawng tamzet din mi le zirhmi a um mi hmuh tikah Chin miphun cu kawlram le leitlun thangphawk tu ding, thuthangttha karhzai ter tu dingah Pathian kawhmi kan sizia a lang. Laitlang ah tuhmui le hreitlung thawn lo thlo fate pawlin kawlram khawlipi ah Bible tlawng din in Pathian thutak an zirhmi hi Pathian in Chin mi a duhdawt hleice nak a langter nak asi. Curualrualin fimkhur ttulmi tampi a um: zirhnak dik lo cu hrial in thutak lamzin pialsan lo ding, hamtamnak le dodal awknak le a thianghlim lomi zuam awknak hrial ding, le biaknak thuzirh pawl hi ram le miphun thuanthu santiluang thawn zulpeh le ruang aw aw in a hardam mi miphun hmasawnnak lamzin zawh tlang ding pawl tla tampi lakah a thupi zet mi an si. Chin mi pawl cu mi farah te kan si vekin kan zumnak, dingnak le felnak cu kan pumpi luahkhat tu ding pohpoh (sumpai lennak) ah kan zuar lo ding a thupi fawn.

Zirhnak dik le thutak cun Khristian mimal nun a tuahtha dingih Pathian thawn a nai aw ter sinsin lawng si loin a milai pi, midang thawn pehtlaih nakah daihnak le rualremnak nun a suah pi ding, ziangkimah ngahnak le peksuaknak lam khalah dingnak le felnakin a nun a kaihruai ding. Cuticun miphun Pathian a cawimawi ding. Cuvek thotho in thutak in a kaihhruai mi mibur cangvaihnak hmuahhmuah cun dingfelnak, daihnak le rualremnak a hring suak dingih a hardam mi miphun thuanthu a hringsuak ter ding. Cutin si loin, santhar biaknak lam hruaitu le mipi pawlin thutak lamzin cu pialsan in milai porhawknak, huat awknak, thleidan awknak, a thianghlim lomi zuam awknak, thutak dodalnak lamzin an zawh asile Pathian in a kutcak kan miphun parah a hngat mi a lakkiang dingih thuanthu duh um lo zet in kan hmailam a thimter theh ding asi.

A tak numram ah nun kiltinah Pathian thu vekih nun: Pathian in Chin miphun liangparah Thuthangtha karhzai ter ding tuanvo a tthum asi ti cu el rual asilo. Chin mi zapi ten missionary feh in siseh pastor le evangelist tuan theh a theih lo ding. Asinan, Chin mi Khristian zo poh khalin, a nitin nun, a tongkam, a nuntu mizia, midang thawn a pehtlaih awknak le a nun ziangkim hin thuthangtha ausuahpi ding tuanvo kan nei ttheh, kanmah le kanmah, Chin mi le Chin mi lakah siseh miphun dang lak ah siseh kan nun hin thuthangttha ausuahpi ding kan si. Leitlun Cite le Eng kan sinak cu a takin kan langter a tul. Pastor le biaknak lam hnattuantu pawl khal pumcawmnak men si loin a takin an rianmi Pathian hmin in kan mipi pawl thlarau rawl an cawm thei a ttul.

Job bangin thlemnak khursungah tang in kan lupar ah leivut phulh aw tahrat in Pathian kehram ah khuk kan bil can, David bangin mai sual man nunsimnak tongin kan tlan rero can, Abrahram bang in hrial theih rual lo thuphan kan per can, Moses bangin thintawi in miphun zawnruat tuk ruangah tual kan thah pang can, cuvek dinhmunah mi tikcu ziangmawzat sung kan din can a um ding. Asinan, kan tlaitluan nunpi mi lungput le lungtumah kan zummi, kan tuah mi le kan nuntu mizia a mil aw ringring asi ahcun kan sunglam nun a tak ram an hmuh tikah miphun dang pawlin kan biak mi kan miphun Pathian an cawi mawi ding asi.

Pawlkawm le Khristian nunphung: Israel pawlin kum zabi ziangmawzat sung an rak hngah duahdo mi, Messiah cu leitlun a rat taktak tikah an rak thei nawn lo. Ziangruangah? Tikcu can kum zabi a rei tikah kan sakhua nunphung sinak in an mit a cawtter theh tikah thutak thlarau lamzin cu an pialsan ih leitlun sakhua mi sinak, sakhua nunphung sungah sal an tang. Messiah leitlun a rat tikah Biaknak lam cangvaihnak hmuahhmuah cu kimten Jerusalem biak inn pi ah tuah ringring asi. Asinan, Messiah in Jerusalem Biak Inn pi sungah hmun a nei nawn lo. Kan ram Khristian sinak kum zabi pakhat asi hnu ah kan Khristian sakhua nunphung zoh that a tul. Milai tuah cawp mi “pawl” le a sung um milai sinak le bungrua pawl khal hi Satan hmanrua le kan thlarau mit caw ter tu an si lo a tul. Pawl le kawhhran Biak inn pi sungah Zisu Khrih hnakin a lal sawn le thupitter sawn mi zianghman nei ding kan si lo. Cutin asilole, kan hngah rero mi leitlun a rat taktak tikah kan rak theithiam lo pang tla asi thei. Kan sakhua nunphung, milai tuahcawp kaihruai awknak pawl hi kan miphun mitcaw tertu le thutak lamzin ihsin kan miphun pialpi tu asi panglonak ding hrangah fimkhur a thupi. Cutin asilo ahcun Jerusalem Biak Inn pi cu Messiah hrangah sangka khar asi tikah siatralnak in a dung a thlun vekin kan ram hi sualnak in a siatral vivo pang ding.

Ramtin ah a tekdarh mi Chin mi pawl dinkhawm: Leitlun khawmual tinah a terk darh mi kan Chin milesa pawl khal hin kan umnak hmun kipah kan miphun Pathian rian in kan miphun sinak cawisang tu si dingin nuntu khawksak dan lamzin sial that a tul. Kan miphun a pangvai rero cingin kan miphun Pathian hnenah rin-um zetin kan um asi ahcun kan hrang thatnak, kan miphun cawimawi tu dingin lamzin a her aw sawn ding. Kan vavaihnak, kan tahnak, kan lunglennak, kan ninghannak, kan riahsiatnak, ti duhdah kan tuarnak, hmuhsuam kan tawnnak hmuahhhmuah cu kan lungawinak le kan miphun cawimawi tu dingah kan miphun Pathian in a canter leh ding asi. Tangdawrnak, dingfelnak, daihnak, le rualremnak thawn leitlun khawmual kiltin ihsin pehtlai aw tawn in Pathian lunghmui zawng hawlin thatnak hrang lamzin kan hawl tlang asile kan milesa pawlin an umnak hmun kipah Pathian mithmai tha tawng in thlawsuah an dawng ding asi. Cuticun leitlun kiltin ihsin kan miphun Pathian cu cawimawi asi vekin kan ram le miphun khal Pathian in a cawimawi ding asi.

Damnak tlamtling: Harsatnak hi kanmah siatsuahtu an si loih ziangtluk kan zummi parah kan nung ngam ti langter tu, Pathian kutcak langter tu sawn an si. Sikhal sehla voi tampi kan leitlun khual tlawnnak ah hliamhma kan tuar can a um ding, kan tluk kan bah can a um ding, kan thlarau cu hmasi thawn a khah theh zik tla asi thei. Cu hmuahhmuah lak ihsin damnak tlamtling cu kan miphun Pathian hnen ihsin kan nunpi cio a tul. A dam lomi mi pakhat cun a insang le vengsungah hnaihnawknak le phurrit a thlenter theu vekin miphun hrang khalah mualpho ter tu asi theu ih miphun Pathian thangsiattu asi theu. Curuangah, kan miphun hruaitu, biaknak ah siseh pursum leilawnnak le kumpi lamah siseh kan hruaitu pawl cu anmah in damnak tlamtling an nunpi hlei ah kan mipi cu a thianghlim mi lamzin parah damnak tlamtling nei dingin an kaihruai thei a ttul. By: Hremang (US)
_______________________________________________________________________

RINUMNAK

Rinumnak kantimicu a liamcia mi caan le a ralaidingmi can ih ka tuahding ti'n kan tawng suakzomi parah pacang takin le dikzet in ttuansuak hi a si. Mi hmuahhmuah in a rinum mi sicu kanduh cio konan kanmah ngaingai kanrinum thei ttheu lo. Upatmi casiartu, nang teh rinumnak a duhtu maw na si, asilole a neitu ha na si? Mi rinum pawl cun an tongkam ralring zetin antong ih antong zo mi cu an thihpi ngam.

Mi rinumpawl cu an tthangso ih an ruahnak khal a kau. Mi iksiknak thinlung neilo pawl cun a tthangso mi an hmuh tikah an lungawi pi, an lawmpi. Sualnak khal an tuah mal, ziangah tile an biakmi Pathian hnenah khal an rinum ruangah a si. Mi rinum pawl cu rinum lo pawl ih ral an siih mi rinum lo pawl in an ttihzah. Rinumnak in raltthatnak a hringih mi rinum pawl cu an ral khal a ttha.

Mi pitling le mi tthangso kan si theinak ding ahcun rinumnak hi kan nunpi dingmi ah a thupizetmi a si. Tuisum ih mi ropi le mi fimthiam pawl kan zoh asile an hnattuannak parah an rinum hmaisa sawn ruangah a si ti kan hmu thei. Mi rinum pawl cu Pathian khalin mal a sawm ttheu. Bible sungah Abraham ih nunnak kanzoh tikah a rinumnak ruangah a tefasin tiangin Pathian in malsawmnak a pekhai. Curuangah, mi thlawsuakmi kan si theinak dingah a rinum mi kan si hmaisa a ttul.

Rinumnak ruangih an nunnak a liamtu pawl cu an thihhnu khalah hmintthatnak le mipi ih upatnak an co. Japan rampi hi ziangruangah hi tlukin an lian in an tthangso ti asile anmiphun zate'n mi rinum lo an um lo ruangah asi. Veikhat cu Kawlte ralkap pawl le Japan ralkap pawl ral an doaw ih Kawlte ralkap pawlin Japan ralkap rualvah hnihte cu an kulh ngah. Kawlte pawl cun cuih Japan rualvah hnih te cu an nung laiih kai dingin an vun neih vivo . Japan ralkap rualvah hnih te cu anmah le anmah namte in an sunthat aw zomi cu an hmu. Kawlte ralkap pawl cu an mang a bang tuk. Thuhla an zingzawi vivo tikah Japan pawl cu ralram an feh tikah kanneih ding ti thinlung lawng an neiih thukamnak tla an nei ta ttheu. Cuih thukannak cu hitin asi, "Ram dang kut ah ka nung cingih ka thlen ding hnak cun ka thi sawn ding." Curuangah, cuih Japan ralkap rualvah hnihte cu an ram hrangah rinum takin an nunnak an pe ngam. Cutivek thotho in Japan miphun zapi an rinumnak ruangah ralpi veihnihnak (second war) ah vutcam vekih a cang zomi Japan ram cu tuini tui can ahcun leitlun piih ngaisan mi le upatmi an si zia le an len zia cu milai ruahban dingci a si lo. Culawng hman siloin, hngetzetin an ding thei sal timi hi patling ruahtlak zetmi asi.
\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\> \u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\>Duhdawt mi ulenau pawl kannih kan Chinland a tthangso ve theinak dingah ram le miphun hrangah ti'n rinumnak thawn a ttuansuaktu ding kan va ttul em. Thil a fate bik ihsin a tumbik tiang parah rinum cio dingah a thupi nasa. Rinumnak thawn ttang tlangin kan ram CHINLAND hrangah ttuan suak cio dingin upatnak thawn ka lo sawm. Rinumnak thawn sakmi innsungsang cu a nuamzet bangin rinumnak thawn kan Chinland kan remtthat ve ahcun kan Chinland hi a nuam in a tthangso sinsin ding. Atuhi ttuan caan asi zo ih ruangah kan tithei dan cio in ttuantlang uhsi. By: Salai Zanniat Tuaklianuk Kaphlawn\n\u003c/font\>\u003c/p\>\n",0]
);
//-->


Duhdawt mi ulenau pawl kannih kan Chinland a tthangso ve theinak dingah ram le miphun hrangah ti'n rinumnak thawn a ttuansuaktu ding kan va ttul em. Thil a fate bik ihsin a tumbik tiang parah rinum cio dingah a thupi nasa. Rinumnak thawn ttang tlangin kan ram CHINLAND hrangah ttuan suak cio dingin upatnak thawn ka lo sawm. Rinumnak thawn sakmi innsungsang cu a nuamzet bangin rinumnak thawn kan Chinland kan remtthat ve ahcun kan Chinland hi a nuam in a tthangso sinsin ding. Atuhi ttuan caan asi zo ih ruangah kan tithei dan cio in ttuantlang uhsi. By: Salai Zanniat Tuaklianuk Kaphlawn
________________________________________________________________________

CHIN MIPHUN TTULMI

Kan Chinram le miphun a tthanso ih ram dang bangin ram nuam le ram zalen a si theinak dingah Chin mipi in thlun dingmi le nunpi ttulmi tampi kan nei. Cumisung ihsin a tanglam pawlhi thlun thei le nunpi thei cio tum uhsi.

Pathian Theihhngilh Lo : Duhdawtmi casiartu, a hmaisabikah kan ttulmi cu Chin miphun Sersiamtu le duhdawttu kan Pathian hi theihhngilh lo hi asi. Leitlun ih kan damsan le kan damsungih kan ttul bikmi cu Pathian theih le mi piangthar si dingah asi. Pathian hi kan nunnak taktak in kan theih a si ahcun Pathian in in theihhngilh dah lo. Chin miphun khaisangtu le cawisangtu hi kan Pathian lawng asi ti kan theih a ttul. Kannih Chin milesa cu zohsal aw hnik sehla Pathian thei lo in le Pathian rawn loin hna kan ttuan ttheu ih ruangah hlawhtlinnak ngaingai kan hmuh theilonak asi. Hna tumpi maw, hna nauta maw kan ttuan tik khalah Pathian ih theihpi mi le Pathian rawntu kan si a ttul.Curuangah, in Sersiamtu, in Duhdawttu, in Rundamtu, Thlawsuah in Petu, in Cawisangtu le ziangkim kan hrang tthatnak dingih khuakhangtu Pathian hi kan theihhngilh lo dingah ka lo sawm. Cuticun, ziangkim kan tuah ttuannak ah kan hmuingil in kan hlawhtling thei ding.

Pathian Hna Ttuantu : Chinland ih mamawh mi le ttul mi pakhat leh cu Chinland hrangih Pathian rawngbawltu hi asi. Chinland a tthanso le mi kan bang theinak ding ahcun Pathian hrangih pumpeawtu kan ttul. Chinland pihi Christian ram cu kan ti aw ko nan Pathian hna ttuan dingih pumpe aw mi kan mal tuk lai. Pathian thu lam ih kan tthanso lo ahcun kan Chinland hi a tthangso thei lo ding. Curuangah, Chinland le Chin milesa pawl Pathian thu ih kan tthanso theinak dingah cun felzet le zuamzetih rawngbawltu kan ttul. Chinland le Kawlte ram hi zumtu Chin milesa pawlin thlarau lam khalah siseh, tisa dan lam khalah siseh ti engtu ding kan si. Curuangah, duhdawtmi Chin unau pawl, kan Chinland Pathian thu le hla ih kan tthansonak dingah thazang in simaw, sumpai lam in simaw, thlacamnak in simaw, mai ttuan tthei tawk cio in Pathian hna ttuan le nun hlan aw theiding in ka lo sawm.
\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\> \u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\>Ra\u003cb\>m Duhdawttu le Hna Ttuantu \u003c/b\>: Chin milesa, kanram le miphun duhdawttu kan si maw? Kan ram hrangah ti'n kan tithei mi le kan ttuan theimi umsun teah ttuantu kan si maw? Zohfelawk sal a cu tuk thlang. Chinland hi ramnuam le ram ttha ih a can ve theinak ding ahcun Pathian ttihzahnak thawn ram le miphun duhdawttu le ram le miphun hrangih ttuantu hi Chinland ih mamawh mi le ttulmi an si. A tlunlam pakhatnak ih kan simzo bangin Pathian ttihzahnak tel lo ih hna ttuan cu a famkim thei lo. Curuangah, Pathian ttihzahnak te thawn phun le hnam duhdawttu kan miphun in kan mamawh.\n\u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\> \u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\>\u003cb\>Fimthiamnak Zirtu :\u003c/b\> Pathian ih zangfahnak le kaihhruainak ruangah kannih Chin mi tla fimthiamnak zirin tluang dang fehin leitlun kan fang ve thei thlang. Cutivek ih zirlai pawl cu kan ram le miphun ih ttulhai mi an si. Asinan, kan zirsuakmi fimthiamnak cu kan ram le miphun hrangah kan zirmaw? Kan hlawm maw? Asilole, ram dang le miphun dang hrang men ah so kan fimthiamnak hi kan hman. Duhdawtmi zirsannak neitu pawl na fimthiamnak kha ram le miphun hrangah hmang thiam dingin zuam hram aw.\n\u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\> \u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\>\u003cb\>Sinak Ah Lungawi Thiam :\u003c/b\>\u003cspan\> \u003c/span\>Kan miphun sinak hi ram dang le miphun dang lakah zahpiawtu kan si pang maw? Kan sinak hi Pathian hnenah lungawithu sim thiamtu kan si maw? Chin hrinfa kan sinak hi leitlun ah mi vannei taktak kan si. Ziangah tile Pathian theitu le Pathian ih umpi mi kan si ruangah. Ram dang le miphun dang lakah kan miphun sinak hi zahpi lo te'n miphun cawimawitu si zuam sinsin hram uhsi. Kan miphun sinak (tong, calai, nunphung tvp) kan zahpi asile kan miphunin in zahpi ve leh ding. Curuangah, kan miphun sinak ah thinlung zate'n tthum aw thiamtu si in lungawithu sim thiamtu si zuam hram uhsi. Cuti'n kanmah hmangin kan miphun hi Pathian in cawimawi sinsin hramseh.\n",1]
);
//-->


Ram Duhdawttu le Hna Ttuantu : Chin milesa, kanram le miphun duhdawttu kan si maw? Kan ram hrangah ti'n kan tithei mi le kan ttuan theimi umsun teah ttuantu kan si maw? Zohfelawk sal a cu tuk thlang. Chinland hi ramnuam le ram ttha ih a can ve theinak ding ahcun Pathian ttihzahnak thawn ram le miphun duhdawttu le ram le miphun hrangih ttuantu hi Chinland ih mamawh mi le ttulmi an si. A tlunlam pakhatnak ih kan simzo bangin Pathian ttihzahnak tel lo ih hna ttuan cu a famkim thei lo. Curuangah, Pathian ttihzahnak te thawn phun le hnam duhdawttu kan miphun in kan mamawh.

Fimthiamnak Zirtu : Pathian ih zangfahnak le kaihhruainak ruangah kannih Chin mi tla fimthiamnak zirin tluang dang fehin leitlun kan fang ve thei thlang. Cutivek ih zirlai pawl cu kan ram le miphun ih ttulhai mi an si. Asinan, kan zirsuakmi fimthiamnak cu kan ram le miphun hrangah kan zirmaw? Kan hlawm maw? Asilole, ram dang le miphun dang hrang men ah so kan fimthiamnak hi kan hman. Duhdawtmi zirsannak neitu pawl na fimthiamnak kha ram le miphun hrangah hmang thiam dingin zuam hram aw.

Sinak Ah Lungawi Thiam : Kan miphun sinak hi ram dang le miphun dang lakah zahpiawtu kan si pang maw? Kan sinak hi Pathian hnenah lungawithu sim thiamtu kan si maw? Chin hrinfa kan sinak hi leitlun ah mi vannei taktak kan si. Ziangah tile Pathian theitu le Pathian ih umpi mi kan si ruangah. Ram dang le miphun dang lakah kan miphun sinak hi zahpi lo te'n miphun cawimawitu si zuam sinsin hram uhsi. Kan miphun sinak (tong, calai, nunphung tvp) kan zahpi asile kan miphunin in zahpi ve leh ding. Curuangah, kan miphun sinak ah thinlung zate'n tthum aw thiamtu si in lungawithu sim thiamtu si zuam hram uhsi. Cuti'n kanmah hmangin kan miphun hi Pathian in cawimawi sinsin hramseh.
\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\> \u003c/font\>\u003c/p\>\n\u003cp style\u003d\"margin:0in 0in 0pt\"\>\u003cfont face\u003d\"Times New Roman\"\>Duhdawtmi ulenau, kan Chinland hi tthangso in a nuammi ram ih a can suak ve theinak dingah a tlunlam ih kan tar langmi lawngsi loin tlunding le nunpi ttul mi cu tampi kan nei lai. Asinan, a tlunlam ih simrel zo mi pawlhi a tlangpi thuin kan theih dingah le kan nunpi dingah run tar lang duhmi asi. Ngantu ihsin thawkin nunpi theitu si thei dingin zuam hram uhsin ti'nupatnak thawn sawm na si. By. Salai F. J. Lalawmpui Khawlianpum


Duhdawtmi ulenau, kan Chinland hi tthangso in a nuammi ram ih a can suak ve theinak dingah a tlunlam ih kan tar langmi lawngsi loin tlunding le nunpi ttul mi cu tampi kan nei lai. Asinan, a tlunlam ih simrel zo mi pawlhi a tlangpi thuin kan theih dingah le kan nunpi dingah run tar lang duhmi asi. Ngantu ihsin thawkin nunpi theitu si thei dingin zuam hram uhsin ti'nupatnak thawn sawm na si. By. Salai F. J. Lalawmpui Khawlianpum
________________________________________________________________________
CHIN MINO NA TIMTUAH THLANG AW

Maw Chin mino, itthat ngaingai si lo'n khawhlumnak hman lo pe thei lo mi papucawng ttet sinin ziangtik tiangso na it hrih ding. Mipa ka si na ti aw asile na khawhlumnak ding hrangah thuruatin hnattuan thawk a cu. A reihlanah ruahpi a han ding ti zum a si ruangah ruahhan le vete'n hnattuan na thawk theinak dingah thawh a cu. Zinglam a si zo ruangah Thlapi le Arsi pawl khalin a reihlanah khaw a rung vang ding ti cu an zum ve. Curuangah pilepu san ihsin nang Chin paralttha Ar vawikhatnak lawng a khuang hrih ti siang lo'n tu rori ah tho in na hmaiphiah thlang aw.
Chin mino, kan miphun ziangvek dinhmunah kan um ti hman ruat hna thiam lo'n Naa le Vokpi cenbek sungah nuamtakih an um vekin hnangam le zianghman ruat mumal lo'n na um lai maw? Atu kan caan hi khuiah ka feh ding ti thei mumal lo ih lamleng caan a si nawn lo. Chinmiphun le ram in na cahnak le na fimthiamnak ziangtikah ka hrangah a hmang ding ti'n a lo hngak rero lai so khaw. Na hngawng hundak in khawdang huntang hman na kiang i um a lo relsiatu, a lo zuamtu, a lo hmuhsuamtu tvp ih sal na si lo nan sal vekih lo sawrtu le lo hremtu pawl na hmailam ih an thlen thluh khi na hei hmu ding. Asinan, anmah zohin na thinnau in na beidong mei aw hlah, kan thaneih mi hmuah suahin kan zuam ve sal asile a reihlanah kan beisei mi, kan sunmang le kan lungthlitum pawl cu kan kut parah pek kan si ding. Na thei zo vekin banthacahnak in mi thinlung a neh thei nawn lo ruangah fim le thiam zirsannak lamah na thaneih tawp suah in tlan aw. Kan Chinram le mipi in banthacak le awhroring mi zakhat hnakin an mah hruaisuak theitu ding mifim pakhat an ttulin an mamawh sawn. Na zuammi le na ralpa hnakih na fim sawn a ttul.

Kan Chinram sungah na hnakih mifim le hlawhtling an um tikah nunau sia bangin an dunglam in rak relsiatu, rak iksiktu, le dokalhtu si lo'n an hram vurtu le rahttha an suah sinsin theinak dingah ti tawihtu si sawn uhsih. Kan theih cia dingmi cu thinlung ttha lo neitu pawl cun mipi hrang ruat lem lo'n larduh men le mai’ tthansonak lawng ruatih hnattuantu a si ttheu. India mipi pawlin an hngilh thei nawn lo ding mi Mahada Gandi khal iksiknak ruangah thah a rak tawng. Cutikah India ram pumpi a na. A thattu khalin a nunnak a sung ve lawng si lo'n a hrinhmanpi hnattuan kutkaih nei mi pawl khal an zate'n an hnattuannak in cawlhter thluh an si. Cuih a hrinhnampi pawl cu ramleng suah le fimziarnak tiang khal India kumpi ( Govt ) in a kham thluh hai ruangah tui ni ih an ei in hawlnak cu zintuah le saal dinhmunah um in hna an ttuan. Hi vek thinlungsia neihnak in mipi le mahbulpak mimal a tthangso ter dah lo. Na fimthiamnak kha kan mipi ti buaiternak ah le darhaw ko ih vuaktteknak ah hmang lo'n hnamhlo le ruahnak dozen khat lai nei zo mi kutkai aw sal in Arpi mei canaw thluh vekin kan zate'n lungrualih hna kan ttuan tlang theinak dingah hmang hram aw.

Kan pilepu ih in roh ta mi kan ram, kan ttawng, kan ca, le kan nunphung pawl tla hlo lo dingih kilkhawitu ding hi midang hna ah ruat pang hram aw hlah. Chin mino nangmah le keimah thotho ih kan hna a si. Kawlte pawl cun kan pilepu ih in roh ta mi pawl hi ti hlohsak thluhin an mah vekih um ter ve in tum ruangah Chin mino ralring te'n um in thang in kaam mi pawl palngah lo dingin ralring zetin feh vivo aw. Ziangvek te ro khal sisehla zuar dan a si lo, hlo lo dingih kil leh urhsun tak ih hman ding cu ro co tui hna sangbik a si. Chin mino ruat ttha ve hnik aw, na hmuansungah na inn hnenpa ra tahratin nan dum (hmuan) laifangah na sian ( awih ) nak um lo'n thingkung tumpi a ra phun. Cuih a ra phunmi thingrah cu nan ei a lo siang lo bet, cucu nangin zumtu innsungsang kan si tin daiten um in na inn kiangpa cu na tuar men ding maw? Thudik parih na ding ngam lo le na do ngam lo ahcun mi santlai lo taktak, mi ttihhrutpa ti ih kawh na si ding.

Duhdawtmi Chin mino, na hmuan le leiram sungih thu ra nei le ra laltu cu na ral tumbik a si ti hngilh aw hlah. Curuangah na ralpa donak dingah na neihsun hriamhrei pawl cu tikcu caanttha a thlan le ve te'n na duh dan vekih na hman thei hngalhnak dingah hriamzetin tat cia awla ralring te'n um thlang aw. Upatmi kan Chin calai duhdawtih siartu, kan Chin ram a tthat theinak dingah mi pakhat lawngih zuamnak in a theih lo, pahnih zuamnak le taimaksuahnak lawng khalin a tawk hrih lo, kan Chin milesa zate'n lungrualin kan zuam tlang a ttul. By, Salai Taisun D. Lallianhre
________________________________________________________________________



ZIRNAKIH THIL TTUL ZET MI TAIMAKNAK

Tthansonak dingah zirnak hi a thupi zet mi a si. Zir loin thiam a theih lo ih, thiamnak um loin hlawhtlinak a um thei lo. Kan miphun, kan ram tthansonak dingah zirnak lamah nasa ngaingai ih kan tlan a ttul. Zirnak ti tikah a phunphun a um ding ih, tui ttum ih ka rel uar duh mi cu cazirnak lam a si. Kan ram zirnak tlawng hi a tthat lonak a rei thlang. Bachelor, Master le Doctor degree ngah hmanah thiamnak taktak um lem lo tla kan ramah an tam zet. Ram a tthat lo ruangah zirnak lam khal hi a sia tuk. Cu lak laiah mai taimak le zuamnak ruangah thiam zetzet khal an um thotho. Ziangtlukin zirnak tlawng a tthat hmanah a zirtu a taimak lo ahcun mi a bang thei cuang lo ti hi cu hmuh le theih a si.
Kan Chin mi le sa pawl tla atu ah cun leitlun hmun i kipah kan thleng thlang. Ram sung ih um khal a tamaw zet thotho. Kan umnak ram le hmun tinah mai ti thei tawk cio zir ding hawlin, zirnak lamah ttan nasa ngaingai i la dingin ka lo sawm duh. Bible lam zirtu khalin mai zirmi lamah specialist lawlaw dingin, leitlun lam zirtu khalin mai zirmi lamah specialist lawlaw dingin taimak suah cio kung. Degree nei ve si, theih mi mal zet ti tla hi ningzah thlak zet pa khat a si. Zirnak ah thluak cak le cak lo karlak khal hi a hlaaw zet. Thluak cak lo pawl khal hin kan taimak ahcun nuamte deuhin thiam a theih thotho. Leilung tlunih mi ropi le mi hlawhtling pawl hi mi taima an si. Bible sung ih mi taima malten zoh tthim dingah vun la ta hnik sehla:
\A dung kan thlun Bawipa Jesu hi mi taima, milaw a si. \nA pai’ hna a ttuan tikah cawl lo in a ttuan. Tthahnemngai zetin a ttuan. A \ntthahnemngai zia a ttawngah a lang, \u003ci\>"Sun \na si laiah i thlahtu ka pai hna ka ttuan a ttul. Zohman hna an `ttan thei nawn \nlo can a thleng cing ding” \u003c/i\>(John 9:3). \u003ci\>" Jesu cu khawpi le khawte pawl tla a pal \nvivo," \u003c/i\>tiah\u003ci\> \u003c/i\>Mt.9:35 ah kan hmu. Galile pengah \nkhua 250 lenglo a um ih, Jesu cun khaw ziangmaw zat cu a ke rori in a pal ti a \nfiang. Paul khal kha mitaima-milaw a si. Pathian thu a zirh le a sim phah in a \nkut rori in hna a `uan phah. Amah Paul rori in hitin a ti\u003ci\>." Zo ih tangka hman ka duh dah lo, zawih \nsui khal ka duh lo ih hnipuan khal ka daw dah lo. Keimah ka kut rori hin hna ka \nttuan ih keimah le ka rualpi pawlih kan ttul mi thil tla kha ka suah pi ve ti cu \nnan theih ttheh mi a si ko. ziang hmuahhmuah ah napiin ttuan tahratin santlailo \nmi pawl kan \nbawm ding a si ti kha ka lo hmu zo"\u003c/i\>(Att.20:33-35). "U le nau tla, bang zet \nle harzet in hna kan ttuan ttheu ti nan thei ko. Pathian \nthuthangttha nan hnenih kan phuan tikah nan hrangih thilrit kan si lonak dingah \nsunzan hna kan \nttuannak a si. "(1 Thess.2:9). Paul thotho-in >Pathian-in misual ziangvek khal a sual a sir ih, a nun pumhlum a hlanawk \na sile nasa zetin a hmang thei; misual maksak taktak, an thlengawk hnu ih \nPathian hman mi ropi an tam zet. Pathian ih hman thei lo mi cu" mi zangzel, \ntaimaknak nei lo hi a si. Mi hlawhtling mi tthangso pawl hi midang an it that \nlai ih it ve lo i ttuan le ca zir pawl an si.

A dung kan thlun Bawipa Jesu hi mi taima, milaw a si. A pai’ hna a ttuan tikah cawl lo in a ttuan. Tthahnemngai zetin a ttuan. A tthahnemngai zia a ttawngah a lang, "Sun a si laiah i thlahtu ka pai hna ka ttuan a ttul. Zohman hna an `ttan thei nawn lo can a thleng cing ding” (John 9:3). " Jesu cu khawpi le khawte pawl tla a pal vivo," tiah Mt.9:35 ah kan hmu. Galile pengah khua 250 lenglo a um ih, Jesu cun khaw ziangmaw zat cu a ke rori in a pal ti a fiang. Paul khal kha mitaima-milaw a si. Pathian thu a zirh le a sim phah in a kut rori in hna a `uan phah. Amah Paul rori in hitin a ti." Zo ih tangka hman ka duh dah lo, zawih sui khal ka duh lo ih hnipuan khal ka daw dah lo. Keimah ka kut rori hin hna ka ttuan ih keimah le ka rualpi pawlih kan ttul mi thil tla kha ka suah pi ve ti cu nan theih ttheh mi a si ko. ziang hmuahhmuah ah napiin ttuan tahratin santlailo mi pawl kan bawm ding a si ti kha ka lo hmu zo"(Att.20:33-35). "U le nau tla, bang zet le harzet in hna kan ttuan ttheu ti nan thei ko. Pathian thuthangttha nan hnenih kan phuan tikah nan hrangih thilrit kan si lonak dingah sunzan hna kan ttuannak a si. "(1 Thess.2:9). Paul thotho-in 2 Thess.3:9 ah " Hna`uan lo cu rawl khal ei hlah seh" (2 Thess. 3:10) a ti.
Pathian-in misual ziangvek khal a sual a sir ih, a nun pumhlum a hlanawk a sile nasa zetin a hmang thei; misual maksak taktak, an thlengawk hnu ih Pathian hman mi ropi an tam zet. Pathian ih hman thei lo mi cu" mi zangzel, taimaknak nei lo hi a si. Mi hlawhtling mi tthangso pawl hi midang an it that lai ih it ve lo i ttuan le ca zir pawl an si.
\u003cspan\> \n\u003c/span\>Missionary huaisen le hminthang David Living Stone khal kha kum 10 a tiin \na umnak khua Dumbarton puan dawrah zing nazi 6:00 a.m in zanlam nazi 8:00 p.m tiang hna a ttuan. A can \nlawng hmuahhmuah cu cazirnakah a hmangih kum 16 a kim hlanah Latin, Horace, le \nVirgil a siar thiam ttheh. Kum 27 a ti tikah sii lam le Theology lam a zir ttheh \nman. Can ka nei lo tuk ti hi a nunah a um hrimhrim lo.\Nunau Missionary hminthang \n\u003cspan\> \u003c/span\>Marry Slessor kha zutama pai fanu a \nsi. Dundee khawpi cet zung pa khat ah kum 11 a \ntiin hna a ttuan. Zing nazi 6:00 a.m in zanlam nazi 6:00 p.m tiang hna a ttuan. Cu tlukih hna ttuan \ncing cun amah te in ca a zir man thotho.
>Dr. F.B. Meyer mi ropi, mi hlawhtling \u003cspan\> \u003c/span\>pai can hman thiam dan le taimak dan cu a \nthuanthu ah hiti in an ngan, "Tlangleng in khual a tlawn tikah a zalte a ong ih \nca a ngan, ca a siar." Paul in hi tiin a ti. " Can `ha nan neih mi kip kha \nfelten hmang uh" (Ef.5:16). Can sungah thil`ha hmuahhmuah a thupaw `heu. Minit \nle nazi tla hi lennak le neih nunnak ih thleng theih an si. Leitlun mi \nhmuahhmuah hi kan neih mi can a bangaw cio. Hmang thiam le \nhmang thiam lo lawngin kan tan aw. Taimaknak nei lo mi hlawhtling an \nsi thei dah lo. "Miropi pawl dinhmun sang zetzet an thlennak hi hmakhatte\u003cspan\> \u003c/span\>le awl te in an thleng a si lo. An \nrualpi pawl an ih thah laiah theih pa thawp suah ih ttan la pawl an \nsi.
>Zir dingah a tlai \ntuk zo ti khal a um lo. \u003cspan\> \u003c/span\>Socrates, \nGrik mi fim pa kha a tar hnu pi ah music tum a zir. Mi hminthang zet Cato kha a \nkum 80 in Grik ca zir ttulin a thei ih zir a thawk. Plutarch kha a kum 70 le 80 \nkar lakah nasa ten Latin a zir. Sir Henry Spelman khan a no laiah Science zir a \nthlahthlam ih, a kum 50 le 60 kar lakah science zir a thawk sal. Cutin mi \nhminthang zetah a cang ",1]

Missionary huaisen le hminthang David Living Stone khal kha kum 10 a tiin a umnak khua Dumbarton puan dawrah zing nazi 6:00 a.m in zanlam nazi 8:00 p.m tiang hna a ttuan. A can lawng hmuahhmuah cu cazirnakah a hmangih kum 16 a kim hlanah Latin, Horace, le Virgil a siar thiam ttheh. Kum 27 a ti tikah sii lam le Theology lam a zir ttheh man. Can ka nei lo tuk ti hi a nunah a um hrimhrim lo.
Nunau Missionary hminthang Marry Slessor kha zutama pai fanu a si. Dundee khawpi cet zung pa khat ah kum 11 a tiin hna a ttuan. Zing nazi 6:00 a.m in zanlam nazi 6:00 p.m tiang hna a ttuan. Cu tlukih hna ttuan cing cun amah te in ca a zir man thotho.
Dr. F.B. Meyer mi ropi, mi hlawhtling pai can hman thiam dan le taimak dan cu a thuanthu ah hiti in an ngan, "Tlangleng in khual a tlawn tikah a zalte a ong ih ca a ngan, ca a siar." Paul in hi tiin a ti. " Can ttha nan neih mi kip kha felten hmang uh" (Ef.5:16). Can sungah thil`ha hmuahhmuah a thupaw ttheu. Minit le nazi tla hi lennak le neih nunnak ih thleng theih an si. Leitlun mi hmuahhmuah hi kan neih mi can a bangaw cio. Hmang thiam le hmang thiam lo lawngin kan tan aw. Taimaknak nei lo mi hlawhtling an si thei dah lo. "Miropi pawl dinhmun sang zetzet an thlennak hi hmakhatte le awl te in an thleng a si lo. An rualpi pawl an ih thah laiah theih pa thawp suah ih ttan la pawl an si.
Zir dingah a tlai tuk zo ti khal a um lo. Socrates, Grik mi fim pa kha a tar hnu pi ah music tum a zir. Mi hminthang zet Cato kha a kum 80 in Grik ca zir ttulin a thei ih zir a thawk. Plutarch kha a kum 70 le 80 kar lakah nasa ten Latin a zir. Sir Henry Spelman khan a no laiah Science zir a thlahthlam ih, a kum 50 le 60 kar lakah science zir a thawk sal. Cutin mi hminthang zetah a cang
Cangantu pa khal \nhi a Bible tlawng kainak Grik le Hebru a zir ngah loih, atu ah ttul tukin a thei \nthlang ih kum 43 hnu lamah zir sal a tum. Taimaknak hi zirnakah thil ttul bik mi \na si. (Pu Timothy Sui Lian \nMang, Yangon )
thei.Frence mi, mi hminthang zet Colbert khal kha a kum 60 hnu lawngin Latin le dan lam a zirsal. Ludovico khan a kum 115 ah a mai sanih a thil cinken mi pawl a ngan. Homer le Virgil lettu Ogilby khan kum 50 hnu lam lawngin Latin le Grik a zir ve a si. Mi hmin thang Dryden khan a kum 68 in Iliad a let ih, cabu hminthang zetzet a ngan mi pawl khal kha a tar lamih a ngan mi pawl an si.
Cangantu pa khal hi a Bible tlawng kainak Grik le Hebru a zir ngah loih, atu ah ttul tukin a thei thlang ih kum 43 hnu lamah zir sal a tum. Taimaknak hi zirnakah thil ttul bik mi a si.By: Pu Dr.Timothy Sulianmang, Yangon
________________________________________________________________________

MINO LE CALAI
Ram pakhat, miphun pakhat tthansonak le tthangphawknakih hmaihruaitu bikcu mino an si ttheu. Ram pakhat, miphun pakhat thlengawter theitu ledanglamter theitu khal mino an si tlangpi. Pawlkawm le kawhhran a cahtheinak ding khal mino pawl parah a tthumaw bik. Calai lam khalah minopawl hi kan thupi zet. Calai lam hnattuannak ziangkim hlawhtling theidingah mino pawl tel lo cun a cang thei lo tluk a si.Tui hlan hnakin mino casiar paih, calai lam ngainatu kan karh vivo ihlungawiumza a si. Asinan, kan mipum ruah cun casiar ngaingaitu kan mallai zet, duhthu kan sam hrih lo nasa. Chinmi cu cabu, mekazin, tvk. bu1000 suah hman hi a tlangpi thuin a cem tthittha thei hrih lo. Minopawlin tampi ttan kan lak a ttul. Chin ca cu ka siar thiam lo, fangkhat tetei' siar a ttul ih ka siar paih lo, titu mino tampi theih dingkan um lai tikah tampi ttan kan lak a ttul lai ti a fiang. Chin ca hmankan siar thiam lo, kan siar paih lo ahcun Chinmi duhdawt ngaingai cu ahar zet ding. Miphun tthansonak tahfung pakhat cu calai hi a si ve.Leitlun ih ram tthangso, mi fim ram kan ti mi pawl khi ca nasa takihsiar an si deuh thluh hai. Curuangah mino pawlin casiar kan taimak attul zet.Cangan lam khalah mino cangantu, cangan paih kan tam sinsinih mekazin,thuthangca, tvk khalah mino cangantu hmuh ding kan tam hnuaihni thlang
sawnih `uantu le calai lamih in `hangphawktu ngaingai cu mino pawl an si kan ti thei ding. Kan casuah mi tam sawn (a zate deuhthaw) hi zohsehla mino pawl kutneh le kutsuak a si tlangpi. Cangantu tam sawn cu upa si hman hai sehla a buaipitu, a zawnzaitu le a `uansuaktu ngaingai\u003cbr /\>cu mino kan si deuh bik. Curuangah calai lamih `uan rerotu mino pawl\u003cbr /\>tla cu kan thupi sinsin.\u003cbr /\>\u003cbr /\>Mino tampi cun miphun dang (Mirang, Kawl, tvk) ca ih cakuatawk tla hi\u003cbr /\>uanah kan neih a bangih a pawi ngaingai. Fala, tlangval tampi cun,\u003cbr /\>"Chin ca ih cakuat lole duhdawtnak ca ngan ka thiam lo," an ti ka thei\u003cbr /\>`heu. Riahsiatza a si! Kanmai\' ca`ialte thawi\' duhawknak thu vun\u003cbr /\>simawk le ngaiawknak thu vun ruahawk tlukih thlum le thaw hi a um thei\u003cbr /\>nawn ding maw! Chinmi fala pakhat (Sipore ih um) cun, "Kan `awngih\u003cbr /\>duhawknak thu vun simawk cu ti koko vekin a um, a rem thei lo, hnih\u003cbr /\>vek lamlam a suak zik," tiin i sim dah. Asinan, kei ka hrangah cun, "U\u003cbr /\>Liante, ka lo duh tuk, ka lo ngai tuk, tvk.," Chin `awngte hi a\u003cbr /\>thlumin a thaw bik miangmo ko. Hnam dang `awng le ca khal kan hman\u003cbr /\>phah a `ul can, kan lak a `ul can cu a um ko ding e, asinan kan `awng\u003cbr /\>le ca hi a pakhatnak a si ringring a `ul.\u003cbr /\>\u003cbr /\>Mino cangan thei le cangantu hi kan mipum thawi\' tuak cun kan mal tuk\u003cbr /\>lai. Cu lengah calai lamih thei tawk ka rak `uannakah cahram in petu\u003cbr /\>mino tampi cu kan cangan dan a mumal lo zet lai ti a fiang. A thu lam\u003cbr /\>lawng si loin a cafang kawm dan, `awngfang kawm dan lam tiang khal hi\u003cbr /\>kan zir phah, thiam kan tum phah a thupi zet. Upa pawl tuah ding\u003cbr /\>lawngih ret men ding kan si lo. Zapi, mi zaran ih thiam tengteng `ul\u003cbr /\>mi, kawm tengteng ding mi, `hen tengteng ding mi, tvk tal cu kan thiam\u003cbr /\>ve cio a thupi zet.\u003cbr /\>\u003cbr /\>Chin leng le val tampi in miphun dang `awng, ca le hla hi kan uar luan\u003cbr /\>tuk pang ding ti phan a um zet. Chin mino pawl kan `hangphawk taktak
tikah thathoza a si. A lungawium. Tulai kan Chin calai suah mi tamsawnih ttuantu le calai lamih in tthangphawktu ngaingai cu mino pawl ansi kan ti thei ding. Kan casuah mi tam sawn (a zate deuhthaw) hi zohsehla mino pawl kutneh le kutsuak a si tlangpi. Cangantu tam sawn cuupa si hman hai sehla a buaipitu, a zawnzaitu le a ttuansuaktu ngaingaicu mino kan si deuh bik. Curuangah calai lamih ttuan rerotu mino pawltla cu kan thupi sinsin.Mino tampi cun miphun dang (Mirang, Kawl, tvk) ca ih cakuatawk tla hiuanah kan neih a bangih a pawi ngaingai. Fala, tlangval tampi cun,"Chin ca ih cakuat le duhdawtnak ca ngan ka thiam lo," an ti ka theittheu. Riahsiatza a si! Kanmai' cattialte thawi' duhawknak thu vunsimawk le ngaiawknak thu vun ruahawk tlukih thlum le thaw hi a um theinawn ding maw! Chinmi fala pakhat (Singapore ih um) cun, "Kan ttawngihduhawknak thu vun simawk cu ti koko vekin a um, a rem thei lo, hnihvek lamlam a suak zik," tiin i sim dah. Asinan, kei ka hrangah cun, "ULiante, ka lo duh tuk, ka lo ngai tuk, tvk.," Chin ttawngte hi athlumin a thaw bik miangmo ko. Hnam dang `awng le ca khal kan hmanphah a ttul can, kan lak a ttul can cu a um ko ding e, asinan kan `awngle ca hi a pakhatnak a si ringring a `ul.Mino cangan thei le cangantu hi kan mipum thawi' tuak cun kan mal tuklai. Cu lengah calai lamih thei tawk ka rak ttuannakah cahran in petumino tampi cu kan cangan dan a mumal lo zet lai ti a fiang. A thu lamlawng si loin a cafang kawm dan, ttawngfang kawm dan lam tiang khal hikan zir phah, thiam kan tum phah a thupi zet. Upa pawl tuah dinglawngih ret men ding kan si lo. Zapi, mi zaran ih thiam tengteng ttulmi, kawm tengteng ding mi, tthen tengteng ding mi, tvk tal cu kan thiamve cio a thupi zet.Chin leng le val tampi in miphun dang ttawng, ca le hla hi kan uar luantuk pang ding ti phan a um zet. Chin mino pawl kan tthangphawk taktak a
kan thiam `hat lo ahcun Chinmi pawlih hmai lam san, kan tefa san hrang\u003cbr /\>cu ruahum tak a si. Kan `awng le calai a `hanso vivo theinak dingah\u003cbr /\>tui\' mino nang le kei ih liang parah a `humaw. ~uanvo tumpi kan nei ti\u003cbr /\>hi kan theihawk a pawimawh ngaingai.\u003cbr /\>\u003cbr /\>Casiar le cangan hi `hen theih lo tlukih pehaw, sihcihaw mi an si.\u003cbr /\>Cangan thei ding cun ca tampi kan siar a `ul. Ca kan siar mal cun\u003cbr /\>ngan ding khal kan thei mal ding. Curuangah mino pawlin casiar kan\u003cbr /\>taimak zet a `ul. Chin ca ih suah mi lawng si loin `awng dangih suah\u003cbr /\>mi cabu phunphun tiang tampi kan siar a `ul. Casiar tam miphun cu\u003cbr /\>miphun `hangso an si deuh cingcing. Mino cangantu kan karh vivo\u003cbr /\>theinak dingah mino casiartu tampi kan karh hmaisat a `ul. Casiar cu\u003cbr /\>kan duh poh ahcun kan siar thei, siar kan thiamah cun. Cangan lawngte\u003cbr /\>ngan ka duh ti menih ngan lawkmai theih a si ve lo. Ca kan siar tam ih\u003cbr /\>thu kan theih tam a `ul. Cu lo cun zianghman ngan ding kan thei lo\u003cbr /\>ding. Cun cangan dingih a tumih kan tum, kan zuam a `ul can khal a um.\u003cbr /\>\u003cbr /\>Mino pawlin calai lamih kan thupit dan hi theiin casiar le cangan\u003cbr /\>lamah tu hnakin `an kan la sinsin kei uh. Daithlangih to men thei ci\u003cbr /\>kan si nawn lo. Mino tampi cun cangan le casiar, calai lam hna`uan tla\u003cbr /\>hi upa pawl tuah ding lawng vekah kan ret deuh a bang. Thupi tukah kan\u003cbr /\>ret lem lo a bang. A si lo lawlaw. Kawlram thlengtertu cu tlawngta,\u003cbr /\>mino tete an si. Leitlun khalah cuti a si thluh ko. Curuangah mino\u003cbr /\>pawlin kan calai a `hanso theinak ding khalah `uanvo tumpi kan nei a\u003cbr /\>si. A `uantu hrekkhat hrang lawng a si lo, nang le kei, kan zate\'n kan\u003cbr /\>`ankhawm a `ul. "Calai cu hnam hnuk le meifar" ti a si. Cui\' kan hnuk\u003cbr /\>a si mi calai nung ringring dingin, harhdamih `hanglian vivo thei\u003cbr /\>dingin le kan meifar eng mawi sinsin dingin mino pawlin `uanvo tumpi\u003cbr /\>kan nei.\u003cbr /\>\u003cbr /\>\u003cbr /\>\u003cbr /\>On Oct 19, 2007 5:46 AM, RAM HRUAITU <\u003ca onclick\u003d\"return top.js.OpenExtLink(window,event,this)\" href\u003d\"mailto:ramhruaitu@gmail.com\"\>",1]
);
//-->
cu thlang. Tui' mino pawlin kan ca, kan ttawng le kan hla kan uar lo,kan thiam tthat lo ahcun Chinmi pawlih hmai lam san, kan tefa san hrangcu ruahum tak a si. Kan ttawng le calai a tthanso vivo theinak dingahtui' mino nang le kei ih liang parah a tthumaw, ttuanvo tumpi kan nei tihi kan theihawk a pawimawh ngaingai.Casiar le cangan hi tthen theih lo tlukih pehaw, sihcihaw mi an si.Cangan thei ding cun ca tampi kan siar a ttul. Ca kan siar mal cunngan ding khal kan thei mal ding. Curuangah mino pawlin casiar kantaimak zet a ttul. Chin ca ih suah mi lawng si loin ttawng dangih suahmi cabu phunphun tiang tampi kan siar a ttul. Casiar tam miphun cumiphun tthangso an si deuh cingcing. Mino cangantu kan karh vivotheinak dingah mino casiartu tampi kan karh hmaisat a ttul. Casiar cukan duh poh ahcun kan siar thei, siar kan thiam ahcun. Cangan lawngtengan ka duh ti menih ngan lawkmai theih a si ve lo. Ca kan siar tam ihthu kan theih tam a ttul. Cu lo cun zianghman ngan ding kan thei loding. Cun cangan dingih a tumih kan tum, kan zuam a ttul can khal a um.Mino pawlin calai lamih kan thupit dan hi theiin casiar le canganlamah tu hnakin ttan kan la sinsin kei uh. Daithlangih to men thei cikan si nawn lo. Mino tampi cun cangan le casiar, calai lam hnattuan tlahi upa pawl tuah ding lawng vekah kan ret deuh a bang. Thupi tukah kanret lem lo a bang. A si lo lawlaw. Kawlram thlengtertu cu tlawngta,mino tete an si. Leitlun khalah cuti a si thluh ko. Curuangah minopawlin kan calai a tthanso theinak ding khalah ttuanvo tumpi kan nei asi. A ttuantu hrekkhat hrang lawng a si lo, nang le kei, kan zate'n kan`ankhawm a ttul. "Calai cu hnam hnuk le meifar" ti a si. Cui' kan hnuka si mi calai nung ringring dingin, harhdamih tthanglian vivo theidingin le kan meifar eng mawi sinsin dingin mino pawlin ttuanvo tumpikan nei. By: Salai Lalramlian
________________________________________________________________________
UNO & Minority Rights

Minority Rights: Minority Rights hi kannih Chin mi hrangah thil thar cu a si lo nan, mihrek khat ih buaipi zet mi a si ve ruangah, leitlun hmun dangah ziang vekin hih Minority Rights hi an tawlrel ti rak tarlang ve ka duh.

UNO & Minority Rights : UNO daan ahcun ‘minority’ hi phun 3 ah tthen a si. Cupawl cu, ‘National & Ethnic Minority’, Religious Minority & Linguistic Minority pawl tla an si. Curuangah, UN ih hmuhnak ahcun ‘minority’ timi cu mi tampi lakih ttong dang hmang mi malte, miphun dang le biaknak dang thlun pawl cu an si. UNO daan ih thil fiang lo zet pakhat cu ‘minority cu zo pawl an si’ timi felfai in a um lo ruangah, UNO in minority ih a hmuh mi pawl hi zo miphun an si ti rel thiam a har zet. Minority Rights (Provisions) sung ahcun ‘persons belonging to minorities’ ti lawng tarlang a si. Council of Europe khal in, Framework Convention for The Protection of National Minorities (1995) ah minority rights & freedom a tarlang ve. Himi Convention ahcun ‘national minority’ ti lawng an hmang. India ram cun minority ih a retmi pawl cu ‘scheduled caste & scheduled tribe’ pawl an si. India ram ih an buaipi zet mi pakhat cu State pakhat in scheduled caste/tribe ih a ret mi miphun tenau pawl cu state dang in scheduled caste/tribe ih an rel lo mi khal an um. Hivek pawl hi State government le Central government khal in an buaipi zet.

Minority pawl ih an buai zetnak pakhat cu, minority tam sawn cu international boundary asi lo hman ah, (ram pakhat sungah) state boundary in a tthen ttheu ruangah a si. Tt: kan Chin mi khal a hrek India ah, a hrek Burma ih kan um vek a si. Burma ram sung hman ah a hrek Sagaing Division ah, a hrek Arakan (Rakhaing state), a hrek Chin state ah kan um. Hivekin, minority pawl hi hmun khat/ramkhat ih an um tlang thei lo ruangah buainak le thleidannak nasa zet in an tuar theu. Cu tiih, thleidan an tuar ruangah le an phunhnam sinak le tong an cawisang thei lo ruangah buainak an tong theu. Leitlun hmun zakip ah, minority pawl in thleidan an ton ruangah UNO khal in minority pawl ih (hleice) covo cu upat ding ah daan a tuah zo na’n, tuini tiang hmun tam sawn ah minority pawl in buainak le thleidannak an tawng ringring lai thotho.

A hleice ih, minority pawl in an tuar mi thleidannak pawl cu, tlawnginn ah an mai’ ttong in ca an zir thei lo (zirlai bu pawl an mai ttong in an nei thei lo), thansohnak ah duhsaknak an ngah lo, an phunhnam dan pawl an kilkhawi theinak ding ah bawmnak an ngah lo, hriselnak lam khal ah ngaihsak an hawlh lo ih, an biaknak khal zalen zet in an hmang thei lo. Hmun hrek khat ahcun, minority pawl cu an umpi miphun tam sawn pawl in cimral an tum ttheu ruangah, nasa zet in do awknak tiang a suak ih hlei ah, mi tampi cu mai ram hman ih um thei loin ram dangah an tlang suak ttheu.

Kannih Chin mi khal in, minority kan rak sinak ah, a tlun ih tarlanmi buainak pawl cu kan tuar ve. Kan buainak pawl cu kan mithiam le hruaitu hmaisa pawl in an thei tawk in relfel an rak tum na’n (hlawhtlinnak tampi cu an rak nei ko nan), tuini tiang kan ram cu mi kut tangah a um lai. Santhar mino pawl khal in kan thei tawk suah in kan zuam rero. Mino pawl in kan ram le miphun hrangih kan ttuan tikah thil cang thei le thil cang thei lo (what is possible and what is not) hi kan thleidang thiam ding ah ka duh zet. Cun, miphun dang ih neekrawk tuar kan duh lo zet vek in kanmah khal in (kanmah hnak ih minority pawl) va neekrawk lo sehla! A thupi pakhat leh cu hriamnam hmang lo in le milai lainatnak thawn ttuan cio dingah ka sawm aw duh bet. Ziangah tile, kan mai’ miphun lawng kan duhdawt ahcun miphun dang huatnak a suak thei hlei ah, miphun dang khal in anmah le miphun cu an duhdawt in an tan ve ti kha cing ringring uh si! By: Salai Thangluai
________________________________________________________________________

Harvard, Nunau le Laimi

Harvard Phunsangtlawng hi zo poh in a hmin cu kan thei cio ding nan ziang vek in nunau thawn pehtlaihnak a rak nei ti cu a thei tu a mal aw thei men.

Harvard le Nunau :1637 kum November thla ni nikhat ahcun Massachusetts ih thurelnak zung ah Governor John Winthrop ih ho in pacang 40 lai cu mipi hip thei zet hotu (popular lay leader) Anne Hutchinson thu rel dingin an tongkhawm aw. Hi kum 46 ti midwife nu hin Boston ih a inn ah Baibal zirhnak a nei ttheu ih cu tawk ah hi lai minister pawl ih Pathian thu feh pi daan a dik le dik lo thusuhnak a suah pi. Hi Baibal zirnak ah nunau lawng si lo in mipa khal an rak tel ttheu. A Pathian thu pom daan a palh ( heresy ) ti le hotu pawl ih thu el ding in mipi a forh (sedition) tin thutthennak zung ih an thlen nak cu a si. Harvard hmaisabik board ih a teltu minister Hugh Peter cun hi nu hi "nunau umnak ding hmun ih a leng ah a ke a kar. Nupi siloin pasal, thungaitu siloin mizirhtu,thuTthenmi siloin thuthentu si a tum" a ti. Harvard hmaisabik board ih a tel thothotu Governor Winthrop cun "Nunau cu mi zirh tu ding, mipa tlun ih thuneitu dingah khuan ka pe lo. Daiten um men hai seh" a ti. Hi tin ni hnih sung a thu an rel hnuah Massachusetts ih um thei nawn lo ding in an dawi.
1638 ah a hmaisabik Harvard tlawnginn -thinginn di khuh - mi cu an sak suak. John Harvard in a sumpai le a cauk pawl tlawng hrang ih a pek ruangah tlawng cu a mai hmin pu in a hung ding. Hmaisabik a rak dintu pawl hi nunau thuzirh a dodaltu an si vek in a thawk lam ah cun nunau in hi tlawng ah an rak kai thei lo. Nan caan a liam ih hmuhdaan a thleng awk vivo tikah 1970 hnu lam ah cun a zir lawng si lon a zirhtu khal an hung si thei. 2005 kum sung ah khan president a ttuantu Lawrence Summers in "Science lam ah thiamsang nunau an malnak hi an thiltitheinak (innate aptitude) mipa hnak in a nep deuh ruang ah a si men thei" a hun ti. Hutchinson kha "innsung ah nunau hnatuan dai ten ttuan seh la thu ruat thei mipa pawl hnatuan ah thelh aw hlah seh" a rak ti tu, Harvard din ih a rak tel tu Winthrop thawn an hmuhdaan a khat a si men thei nan a hnatuan pi pawl ih an hmuhdaan a lam dang. A ruahnak hi tu san thawn a kaih aw nawn lo mi ruahnak a si ruang ah hotu ah kan rinsan lo a si tin vote an tlak. 2007 ah cun a ai ah fanu pa hnih ih nu Drew Gilpin Faust an hun hril.
Hnatuan sang a hmuitintu Mrs. Faust hi a nu in "Nute, mipa pawl ih ram a si, tum san hlah" a rak ti dah. A si nan thanau lo in a zuam ih tu ah cun Harvard ih a hmaisabik President nunau ah a hung cang. Hi tin a sim. "I'm not the women president of Harvard, I'm the president of Harvard...but young women have come up to me and said, this is really an inspiration. So I think it would be wrong not to acknowledge that this has tremendous simbolic importance." Mi thuzirhtu nunau nasazet ih dodaltu mipa pawl ih rak din mi tlawng ah kum zathum leng lo a liam hnu ahcun nunau pakhat hotu a hung si.

Laimi : Mipa le Nunau : Ka pa in i rak sim dah. Nan unau za tlawng ka lo ret tik ah khua ih ka pacang pi hrek khat in "Fanu tlawng ret ttul lo. Phunli an on cun lo thlawh ter ding. Pasal an neih le an pasal ta an si ding ih a sung aw lak men" tin in rat ti a ti. Fanu le tla thilri vek ih a neihtu laipacang an rak um hi cu riahsiat za ngaingai a si. Harvard president hlun cun a ttong kam khat ruangah camriam tuar in a hnatuan a sung nan "nunau pawl cu mipa tluk khua an ruat sau thei lo" a titu pastor cu laitlang ah upat a si thotho. Master degree ngah tu pastor pakhat in" khawmnak ah nunau Rev. ih thlawsuah pek ding a si ah cun khawm theh hlan ah ka suak mai ding' a ti ka rak thei dah.
Global village san ah laimi pawl leitlun hmunkip thleng in mi hmuh mi kan hmu ve, mi ruahnak tla kan va thei ve. Asinan Harvard rak ho dah tu Winthrop vek nunau coka ih khum duh tu le Mr. Summers ih lamttang laimi pacang kan nei tam liai liai lai a bang. Khat lam ah Hutchinson vek ih mai ruahnak ral tha tak ih mi a va zirh ngam tu, Mrs. Faust vek in hmunsang a tumtah ih ttuanvo tumpi pek tlak nunau kan hlawh sam hrih a si thei men. By: Mai Lenneicer
________________________________________________________________________

ASezawnglungput (Pessimism)


Nautat ruangah asezawnglungput: Leitlun ahhin a sia le a ttha lo lam zawng lawngih khawruahnak le hmuhnak neitu pawlhi an um ringring lai a si. A Sezawnglungput hi nautat le ziangih rello ruangah tla asi thei. Asancu, mahhnak ih nauhak le phunniam pakhat pakhat in cangvaihnak (activity) a neih tikah zianghmanih ngaihsak duh lo, zianghmanih rel lo, asilole, ngaihsak tlak lo le buaipi tlak lo vek ih um san mennak pawlhi A Sezawnglungput an si thotho. Cun, atuih hruaitu a ttuan reromi cu a hlan ahcun zianghman an silo, atu lawngah an tthangso, suahpek te an si tvp khalhi nautat ruangih a sezawngluntput neihnak an si.

Himi asezawnglungput hi Zisuh san lai ihsin, a hleice in, farasi pawl hnen ihsin a lang lar zetmi nuntu ziaza mawi lo zet a si. Tt. Judah ram ah Zisuh cu a pai hnattuan a ttuan thawk ihsin mitampi (a sezawnglungput neipawl) in anih cu “Nazareth mi a si lo maw, Lettama (carpenter) fapa a si ko lo maw” ti’n nautatnak le ziangih rellonak ttawngkam an ttawng ciamco, an rel ciamco. Sihmansehla, hitivekih an relsiatnak an nautatnak le an hmuhsuamnak kan zohsal tikah himiin a langtermi cu Zisuh Krih cu a hnattuan a hlawhtling rero ruangah a si. Ziangkhal vasi sehla, a ttha lo le a sia lam zawngih ruattu, hmutu, sawiseltu le dodaltu a um tinte’n hnattuan a ttuan rerotu, asilole, kaihhruainak (leadership) lam ih hnattuan rerotu cu a hnattuan a hlawhtling, a hmuingil, khawawng a tawng rero tinak a si.

Iksik ruangih a sezawnglungput: Asezawnglungput hi iksik ruangah a si thei. Ziangruangah ti asile hruaitu hna a ttuan rero mi asilole fimthiamnak sang neimi cu a sia lam le a ttha lo lam ih hmutu le ruattu (pessimists) pawl cun an bang lo ruangah a si. A dangih kan sim hrih asile a sinak ngahnawn lo le sinak sang (H.position) ngah lo ding a phan ruangah tla a si. Zisuh Krih khal kha an bang lo ruangah le leitlun Bawi le Lal a si ding an phantuk ruangah leitlun ah a rungttum lo, asinan, hna a ttuanmi pawl ruangah a hmin a thang, a hmin a lar zet. Cumicu, an iksik ruangah an relsia, an sawisel, a sualnak an hawl, sual an puh. Asinan, ka tuahmi thilhi a dik a si ti a thei fiangih daite’n a um san hai men. Cuti’n nehtu a rak si vivo.

Duhdawtmi casiartu, nangteh Zisuh Krih bangin midang ih hmuhsualnak, nautatnak, iksiknak, zawkzetnak, sualpuhnak tawngtu maw na si,asilole, farasi pawl bangin Zisuh Krih le na milaipi nautattu, iksiktu, sawiseltu, dodaltu, zawkzettu, nanthlatu so na si timihi tthate’n vun ruat aw fel aw la mittha asilole mittha lo na sinak na hmu aw fiang thei ding. Salai Kiawngthang
________________________________________________________________________

Ram Hruaitu Ih Thuanthu Tawite:
Re.Estb. Sept, 14, 2007
Motto: In Hruaitu Cu Kan Miphun Mi Siseh. (Jer. 30:21)
Purpose: Nunphung, Biahla le Calai Khaisan, Pathian Hmin Sunlawih
Director : Hremang (USA)
Founder : Salai Caleb Zahau Laltinhrem
Gen. Secretary: Salai Taisun David Lallianhre
Assist. Secretary: Salai Lalawmpui Khawlianpum
Treasurer: Salai Zanniat Tuaklianuk Kaphlawn
Assist. Treasurer: Salai Isaac Hualngo Lalpekhlu
Ram Hruaitu Kutkaih:
Editor : Salai Caleb Zahau Laltinhrem
Suahtu: Ram Hruaitu Kawmiti
Suahzat: 200 cps
Aman: Rs. 4
Contact us: ramhruaitu@gmail.com
http://hruaitu.blogspot.com

WISH YOU MERRY CHRISTMAS AND HAPPY NEW YEAR