RAM HRUAITU KUTKAIH
Founder @ Editor Thucah:
Duhdawtmi Ram Hruaitu Kutkaih siartu, nan zate'n Bawi Khirh hmin in cibai ka lo buk. Hi RHK hi Bangalore, India, ih Chin Tlang Ttawng siarthiam pawl hrangih rak dinmi a si. Pathian in kan thlacammi in theihsak ih, kan dungkum 2007-2008 tlawngkai kum ahkhan thlakhat ah veikhat ti'n veiruk tiang kan rak suah thei zomi parah Pathian hmin ka thangtthat. Tuikum khal ah ka tantami Ram Hruaitu Kutkaih Kawmiti ih hnattuanpi pawl in hi Ram Hruaitu Kutkaih hi sunzawm ih suahthei an beiseinak ca ka dawn tikah an tlunah lungawi thu simcawk lo ka nei. Pathian hmin khal ka thangtthat. Hi Ram Hruaitu Kutkaih hmangin, Pathian duhdawttu pawlin Pathian ih sersiammi ram le miphun an thupit ter theiih, an duhdawt theinak dingah le theihkauhnak lamah hruaitu, khihhmuhtu tthabik si hramseh ti'n thlaza ka cam. Tuikum ihsin a cang thei asile Bangalore (Bgl) ah le Yangon (Ygn) ah thlakhat veikhat suah a si ringring thlang ding. Casiartu in mipi hnenih theihter duhmi thu le hla na neih asile hi Ram Hruaitu Kutkaih hmangin na thehlar thei a si timi upatnak thawn kan lo theihter. A sualnak le famkim lonak cu Kanmah hnattuantu pawlih mawh si hramseh, asinan, a tthatnak le hlawknak a um asile casiartu le cahran thawhtu cio ruangah si hramseh ti'n,
Salai Zahau Caleb Laltinhrem
MIPI HNAKIN HRUAITU AN THUPI SAWN : Mai Sim Deborah Hnemkim in, "Mipi hnakin hruaitu an thupi sawn. Pathian in hruaitu puithiam pawl a demnak Bible ah kan hmuh thei ruangah, hruaitu hi mipi vantlang hnakin an thupi sawn. Mipi an sual tikah mipi hnakin hruaitu pawl parah mawhphurhnak thupi sawnin a peksawn hai a si." tiah a ti. Democracy thu kan zoh a si ahcun, mipi thuneihnak hnuaiih ummi an si thu kan hmu thei. Asancu Democracy timi cu Gk words pahnih ihsin a rami a si. Demos = mipi, Cratia = thuneihnak ihsin a rami a si. Cumicu, mirang in democracy an tiih Mipi Thuneihnak ti'n kan Chin tlang ttong in kan let. Asinan, mipi pawl in ram an uk lo, an hruai cuang fawn lo. Anmah mipi aiawhtu dingah hruaitu ding hrilmi an nei thotho. Cumipawlcu, tulai ttong in President, Prime Minister, governor, chief minister tvp in kan kawhmi pawlkhi an si. Mipi cu anmah le anmah an hruai aw thei dah lo timi cu fiangte'n kan hmu thei. Hruaitu an rak um hlanah mipi pawl cu anmai' duhdan cio in an feh, an mit ih duhdan cio in an nung ih Pathian hmaiah thilsual tumpi an rak tuah timi Bible sungah kan hmu thei. Himi in a langtermi cu Hruaitu lo cun mipi pawl cu an hloral thei, Pathian hmaiah fihnung za in an nung thei, an duh dandan ih an nun ahcun laithat le lainawng (mi that) ah an cang thluh thei timi mithmuh tham theih in kan hmu thei. Hruaitu a um ding cun mipi um cu a ttul hmaisa. Cumicu ziangthawn a bangaw ti asile, bawhlung khi a sittu ding an um hlanah amah bawhlung a um hmaisat ta cu a ttul, asinan, bawhlung khi mipi in an buaipi mi a si lo ih, a sittu khi mipi in an buaipi mi a si vekin, mipi hi buaipimi a si lem lo ih hruaitu sawn hi buaipimi a rak si sawn ringring timi khal elrual a si lo. Mipi hnakin hruaitu ziangtlukin an thupi timi kan fiang sinsin theinak dingah, Hruaitu Sual ruangah ram le miphun asilole misenpi vantlang in siatnak, harsatnak zawnzaihnak an tawn zia le Hruaitu Ttha ruangah misenpi in hlawknak an co zia kan vun zohta hrih ding.
Hruaitu Sual : Hruaitu sual le hruaitu Pathian ttihzah lo ruangah mipi an tthentthek aw thluh timi Jer. 10:21 ah kan hmu thei. Eiruk hmang le dik lonak duhtu hruaitu tlun ah Pathian a thin a hengnak thu khal Jer. 22:13a nak ah kan hmu thei. Hlawhman le ttuanman pe duh lo hruaitu sual tlunah Pathian a thinhengzia Jer. 22:13b nak ah kan hmu thei. Mawhnei lo le sualnak nei lo thattu hruaitu sual tlun ah Pathian a thinheng zia Jer. 22:17-19 ah kan hmu thei. Zangfahnak nei lo hruaitu ralkap sual tlunah Pathian a thinheng timi thu khal Isai. 49:24-26. Judah hnam pawl khal kha hruaitu sual le hruaitu ttha lo anneih ruangah sal ah ttumthum (veithum) tan in an tangih cumicu mirang in First Deportation (BC 605), Second Deportation (BC 597) and Third Deportation and final deportation (BC 987-586) ti'n kan hmu thei. Judah mipi kha an hruaitu ttha lo ruangah sal ah an tang Ezra. 9:6-7, hruaitu sual neihcu Satan sal tannak a si Ezra. 6:10, tthansonak a kham 2 kings 9:22. Hruaitu sual Pharo ruangah Egypt ralkap pacang tthattha cu tipisen in a dolh that thluh hai timi khal eltheih loin Bible ah kan hmu thei. Hruaitu sual Nero in amai' meisa urmi kha Christian pawl a puh ruangah Rome ram ih Christian pawl in hremnak le thahnak tiangin an tuarphah kha. Israel siangpahrang hmaisabik Saul in Pathianmi Samuel ih thucahmi a ngaihsak loih ruangah siangpahrang sinak ihsin Pathian in a namthlak daih a si kha. Nebucchanazer in Pathian thu a ngai loih a porhawk uak-o ak-o ruangah hramlak ah hramhring piat le ei in kum sarih sung Pathian in ramsa men bangin nun a sim thu khal kan hmu thei. Kan ram khal hi mipi ruangah hiti vek dinhmun ih kan thlennak a si maw? Si lamlam hlah ee!! Pathian ngaihsak lo, Pathian ziangih siar lo, Pathian ttihzah lo, Pathian thu le hla siatsuahtu hruaitu sual ruangah ram mipi vantlang in kan tuarphah thluh a si lo maw. Hivek hruaitu sual ruangah lo ziang maw Malayttha (Malaysia), Singlepur (Singapore), le ram dangdang ih kan thlenthluhnak, kan fehthluhnak cu. Hruaitu sual ruangah kan rethei hnianghniang, kan tthangso thei lo, fimthiamnak sang le ttha kan nei thei lo. Ram dang kan bang thei lonak cu mipi lam ih mawh si loin hruaitu sual ruangah a si. Hruaitu Sual in in simfiangmi cu mipi hnakin hruaitu an thupi sawn timi hi a si.
Hruaitu Ttha : Hruaitu ttha in ram le miphun a damter, peng le tlang a damter, khua le insang a damter. Fimthiamnak awl-aite'n zir theih dingin a tuah. Hruaitu tha le fel Caleb le Joshua ruangah Israel mipi cu tiamkammi Canaan ram nuam lam pan in an khualtlawnnak lamzin an feh sunzawm. Hruaitu ttha le fel Moses ruangah Israel pawl cu Pathian thinhengnak in veikhat an luat. Siangpahrangnu Esther ruangah Jews miphun cu phil-hlo thluh ding an sinak ihsin an luat. Hruaitu ttha le fel cu Pathian hnattuan ttha te'n le fel te'n ttuantu an si (Jer. 23:1). Hruaitu ttha president hlun Abraham Lincoln ruangah US ram ah mirang le midum thleidan awknak a um nawn lo. Mipi ruangah a si loih, hruaitu pakhat A. Lincoln ruangah a si. Hruaitu ttha ruangah ramsungah daihnak a um, zalennak a um lawnghman siloin ram a tthangso a si.
Thunetnak : Rev. Dr. MacArthur in, "US President hi Pathian hnattuantu a si," tiah a ti. US ram in hruaitu ttha nei lo sehla, asilole hruaitu tla va nei hlahseh la atu bangin an tthangso in an hmin a thang ding tiah zumngamtu kan um ding maw si. Cumicu, a dikmi le a si taktakmi a si fawn. Hruaitu hi a ttul tuk ruangah Kawhhran sung khalah hruaitu dingah Pathian in Pastor, kawhhran upa pawl a umternak a si. Mipi um lo cun hruaitu cu a um thei lo, asinan, hruaitu locun mipi cu an hloral, hruaitu nei lo mipi cu hramlak ih a vakmi ramsa aa vekmen khi an si. An duhduhnak ah an feh ding, an duhduh an tuah ding, an duhduh dan in an nung ding, ziangvek khal an thinlung ummi cu an tuah thluh ding, an mit duhzawngin an nung ding. An tisa cak-hiarnak vekin an nung thluh ding, laithat an si thluh ding. Asinan, cutivek ih an um ding, an nun dingcu Pathian in a duh loih ruangah hruaitu a peknak san a si.
Curuangah, mipi hnakin hruaitu cu an thupi sawn. Bible khalin hruaitu cun mipi hnakin a lethnih in thutthennak a tawngsawn ding tiah a ti. Himi in a simfiangmi cu hruaitu cu mipi hnakin an thupi sawn, an ropi sawn, an sunglawi sawn, an maksak sawn timihi a si. Hruaitu hnakin mipi an thupi sawn titu pawlcu Pathian dokalhtu an si dingih ruangah kan zate'n Mipi hnakin Hruaitu an thupi sawn timi hi kan thinlung cio in ciing ringring hram uhsi. Mipi hnakin hruaitu (hnattuantu) a thupi zia le a pawimawh zia Ezkiel ihsin zoh tlang uhsi. "Misualral hnenah 'Na thi tengteng ding; Ka ti-ih misualral cu a sualralnak ihsin nung dingih ralrinnak pe lole sim lo-in na umih, cuih misualral cu a dik lonak ah a thi asile, a thisen man cu na parah Ka hlam ding," Ezk. 3:18. "Misualral hnenah, 'Maw misualral, na thi hrimhrim ding Ka ti-ih, a zawhmi zin ihsin kir dingin ralrinnak na pek lo ruagnah cuih misualral cu a sualah a thi asile, a thisen man cu na kutah Ka hlam ding," Ezk. 33:8. Himi Ezekiel 3:18 le 33:8 in in simfiangmi cu mipi hnakin hruaitu an thupi sawn timi hi a si. By: Salai Zahau Caleb Laltinhrem
KA COVO
Kum 17-18, no lai can ttha,
Ram hrang nun thapin, tupi lak,
Ninu sa le ttoruah, cangvat lakah, lungto lungkham
Hling ihphah hmangin, Pathian pekmi miphun hrang,
No lai caan tawi, ttuan ttentto le nunnak thapin,
Ram hrang ttuan ee ka ti…
Kumli liamee, thlanhripi le thisen tla in,
Rak ttuan hmanseh, lungthin danglam,
Sinak duh le duhham pawl ruangah,
Tumtah thlenglo, cawlh a ttul ee,
A pawi ka ti acuih ka thin,
Ramhrang ttuan ee ka ti…
Ramhrang ttuan pa, miih ziang siarlo,
Mi aa in ti a pawilo… milian neinung,
Nuncang mawilo, cawimawi an hlawh,
Ziangsan kan tleng, manglam bangin,
Thutak ttan ngam, nitin an mal, hmanseh kei cun
Ramhrang ttuan ee ka ti…
Mithmuh Pathian, sunghno nulepa,
Pathian pekmi, ka u duhtak,
Pialral an thleng, an duat an fapa hniang,
Ruak khal hmu lo, ruak vui theilo
Hi maw ka covo, a cuih ka thin…
Ramhrang ttuan ee ka ti….
Kum kul liamee, hmuh ni um lo suahpi unau,
Semnak Chinram, mittlam ah le
Zanmang ah lawng….Kirsal theilo,
Kir ni hngakhlap, nithla siar in…..
Kiangkap rualpi hmuhsuam tawng maw,
Ramhrang ttuan ih ka covo…..
Hmanseh keicun, dungsip lo le,
Huaisen nak thawn, thutak ttan in,
Hmuhsuamnak hmuah, ttan laknak ah,
Hmang tum sawnin, tumtah thleng tiang,
Ttuan ttento ding ti in …
Ramhrang ttuan ee ka ti….
By: Pu Vantuahpiang(USA)
Ttap Ruang Mang Ee,
‘Semnak Ka Nu' : Kei an cing lobik ti fam cu ka pa in mual in liamsan hnu ah ka nau le pawl in , hi ti rori cun lai lam ih thingphur lo thlo ih kan te le fa cawm ding cu a cang thiam nawn lo ee. Ziangkhalsisehla an rel ttheu tipiral lam ah kannih kan feh dingih hlawhsuah thei kan nei tla le kan lo kuat ding. Nang ka nu hi na run um pi kei a dam sung a thin na run hnem ding ti ah in ti ih cu tin tipi ral ah feh suak dingin an pawk thluh hai. Ni nikhat cu kan thlawh lohma le kan suah zo si ti ah khawhnar pawnah Vok rawl Hnahcang vungpu keng tiin ka vung pawksuak. Ttausang hman ti hlan ah inn ka hung thleng sal lala . Cutawk ahcun Ka nu mitthli canghnap thawn ttap ruangro cu ka vun hmu. Kei khal um men thiam loin ka nu ziangah saw na ttah ciamco tiah ka vun sut? Kan inn phar le zial pawl, a ni ni in an rop vivo ih a zur vivo ka hmuh tik ah Na pai in tansan hnu ah zo tal in rem tum lo ih rop duahdo ka hmuh hin ka ninghang in ka ttap rero lo ziang in ti.
Keikhal cun um men loin ka nu ka nau le tlan an rak rem leh ding a si si ka ti. Anih in a ziangha na rel tuisun ni tiang ram dang ah hnattuan in an um ih inn rem cu rel lo ka nu a thingpi man ah ti ih na duhdim zalnak ah tiah vawikhat te hman sumpai in kuat lo hi na thei lo maw in ti. Hi lam ih inn rak rem sal tla cu an tum nawn lo a si hi teh na thei lo maw? An va umnak ah inn tla an lei ih hmun hnget an khuar deuhdeuh ti’n an rel na thei lo maw? Na nau le pawl le sung khat dang hman an ko ih a feh hmaisa len ra tlun lam tum loin an ko aw deuhdeuh lam a si hi. Tlangval pawl khal le nu pi innsang ah nei ih lawm ding thinlung khal an nei lo ih an umnak hmun ah nupi in rak kuat uh mi an rak ti lai sapbai. Kan kuat hmunhma le an duhzawng a rak si lo cun awlawksawng in mi fanu thinhar mangbang in an um ter. Kan inn rop duahdo ih a ummi hi ka hmuh tik ah ka mit thli lawnglawng a suak, Kei hi lainattu khal ka nei nawn lo a si hi a ti . Kei khal in ka nu leh hnu len an sung kua te ten an ra tlung dingih an lo duh in an lo duat nasa leh ding hokhaw. Kan inn khal hi an ra rem leh ding, Lunginn pi khal hi kan khua rel lo Fa lam khawli pi ah an ra sak leh ding tiah ka vun ti. Ai ai ai, a rel in rel aw hla ziange na ttong keimah sungsuak fate hman in in duhlo ih ziang tin saw ramdang ih an hrinmi faate cun kei in duhdawt thei ding? Ziangtinsaw ka hrin lomi fa in hi na pa le kei mai' ro cu rem tthat an tum ding ka sungsuak ka fa le hman in rem tum in tuahtthat tum hlah hai ee. Ram dang ih suak fate in hi kan khua leh kan ram kan leilung cu ka pa ro ti khal ah an ruat thei dingsawm , ziangtinsaw kan thlawhlai lo teh an lainat thei ding. Kan thlawhlai lo ih cawmsuahmi rori na nau le hman in a cawm suaktu lo ram hman thei nawn loin an hngilh men a sisi, ti ah in ti.
Ka nu ziangtinsawm na ruahvek cun a si thei ding rei lo te cu an hlo lawk a ttul si maw, ti-ral lam eiin hawl dan leh umtlan dan tla an cawng dingih a cang theitawk cun ra kir sal cu an tum ding ho khaw ti lawng hi ka awkam hnem theitawk asi. Aw! na pai dam lai hmuah ah maw, kan inn zial le phar kan hruangkulh nak pawl malte a siat a rawp cun ka hmuh man hlan ah a rem ih ka thar a thleng lohli mei. Cumi thu pawl ka vun ruah hin ka ttah mitthli lawngte van rial- ruah bangin a rung luang zutzo fam teh tiah in ti ih hnem dan ding khal thiam nawn loin ka nau le pawl run hnem uh law ttap ruangmang ee semnak ka nu ti ah ca lai vairang cattial in bia ka hlan ta lo maw! By: Thir Palungso (Lalremthang)
Khristian Hruaitu (2 Tim. 2:22) : Thuhmaihruai : Leitlun huap hruaitu cangan hminthang J Oswald Sanders in, “Hruaitu cun midang ihthah hluahhlolai ah casiar taima ding, midang lehpan rerelai ah nasatak in thlacam ding, le midang pawl an leenvah rerolai ah hnattuan taimak suah ding” (A leaders must read while others sleep; pray while others play; and work while others walk)” a ti. Ka lungkimzet, ka uar nasa. Leitlun pawlkom le khuatlang hruaitu siseh, biaknaklam Khristian Pawlkom le Kawhhran hruaitu siseh, miseenpi vantlang vualvo pawl hnak cun casiar deuh, hnattuan zuam deuh le thlacam taima deuh si ding cu a ttul rengreng ti’n ka ruat. Hruaitu cun hruaimi pawl hnak in a cehleinak cu a um rori ttul in ka thei. Paul hi mifim cathiam le mi khuaruah saangzet a si. Hruaitu kum note a simi Timote hnenih thapeknak le hruaitu ttha le hlawhtling riantu ttha si dingih a simzirhmi ah “Hruaitu ih sinak langternak (portraits) pasarih” hmangin a simmi kan hmu thei. Tuni hruaitu dinhmun ih ding vetu zate hrangah hih tahtthimnak (metaphor) pawl zoh in thazaang pek ka duh.
Hruaitu cu Zirhtu Saya (Teacher) kan si (2Tim.2:2) : “Theihpitu tampi hmai ih ka lo zirhmi thu tla cu midang a zirh sin theitu ding rinsan tlak pawl hnenah va ap aw” (c.2) a ti tikah hruaitu cu “zirmi thu midang va zirh sintu ding zirhtu saya” tican a si. Curuangah hruaitu sinak hi thuneihnak le lalnak menmen a si lo. Mipi pawl lamzin dik le tthansonak ih hruai theinak dingah mifim Solomon in Pathian hnenih fimnak a dil bangin fimnak dil ih hawltu ding kan si. Mipi hnakin casiar in thuhla tampi theih zuam ding a si. Culawng si loin theihmi thu midang hnenah simzirh le hlawm saal theitu si ding khal a thupizet. Hruaitu cu zir duhnak thinlung (learning spirit) neitu, zirhmi thlun theitu (teachable) le midang simzirh theitu ding a si hrimhrim a ttul.
Hruaitu cu Raalkap (Soldier) kan si (2Tim2:3,4) : “Khrih Jesuh ih rinsan tlak raalkap na si bangtuk in tuar ding na covo cu tuar ve aw. Raalkap a ttuantu cun amah hotu bawi ih duhnak kha a thlun ih raalkap a si lomi mi menmen ih thuhla sungah a cokkalh aw lo” (cc.3, 4). Paul in hruaitu cu raalkap thawn a tahtthim. Mipi humhualtu raalkap cun miseenpi vantlang pawl ih thuhla ziangkim terek sungah cokkalh aw ding a si lozia a tarlang. Tuni kawhhran hruaitu pawl cu Khrih raalkap kan si ruangah leitlun uknaklam (politics) le sumsaw thuhla ah paihhrolh aw ciamcotuk le cuvek thuhla ih buaipitu ding kan si lo. A cang thei tawkin raalvengtu ding le mipi humhimtu ding kan sisawn.
Hruaitu cu Lektu (Athlete) kan si (2Tim.2:5) : “Tlanzuamnak sungih a teltu in daan a thlun duh lo ahcun laksawng a ngah thei lo ding” (c.5). Hruaitu cu Olympic Game ih marathon tlanzuamnak ih tel lektu vekin Paul in a tahtthim. Hruaitu cu daan (discipline) neizet, harhdamnak a thupit ih ei-in a raalring thiamtu, zuuk le hmawm a hrial theitu, ihhmuh khop teih it thiamtu, le a tikcu dikzet ih a cangvai (exercises) thiamtu si a ttul. Hruaitu in a taksa ruangpi harhdamnak a tlaksam ahcun a hnattuan cakzet le hlawhtlingzet in a ttuan suak thei lo ding. Curuangah hruaitu cu mipi hnakin harhdamnak a thupit le a zuamtu a si a ttul. Culawngah harhdamzet in hna tampi hlawhtlingzet in a ttuan thei dingih a ttuanman laksawng a hmu thei ding.
Hruaitu cu Lothlotu (Farmer) kan si (2Tim.2:6,7) : “Hnattuan khung a ttuantu Lothlotu in rawl khawm caan a thlen tikah rawl thar ngahtu ding hmaisabik a si” (c.6). Paul in hruaitu cu Lothlotu thawn tla a tahtthim ih a tiduhsan cu lawzet le taimazet in rawl khawm ding ruahsannak tumpi thawih hnattuantu ding tinak a si. Cule cuti ih zuamzet ih hnattuantu cun a hnattuan man a lo sung ihsin a suakmi thlairawl laksawng khal cotu hmaisabik ding a sizia a simfiang. Curuangah hruaitu cu tomen le daithlang ih um ding hrimhrim kan si lo. Lothlotu in a lorawl a tthat lawngah a nung thei ding a si bangin kan hnattuannak kan Lohma fingfing ah rin umzet le thazaang suah in thuthangtha thlaici vorh, lothlo le ritkil ttangttha in thlai rawl kan dong thei ding a si.
Hruaitu cu Hnattuantu (Worker) kan si (2Tim.15-19) : “A hnattuan a zahpi lotu le Pathian thutak thuthangtha cu dikzet ih a simfiangtu si dingah Pathian lungkimnak ngah dingin zuam aw” (c.15). Paul in hruaitu cu hnattuantu thawn a tahtthimnak kan hmu. Hnattuantu ttha cun a hnattuanmi ziangvekte a va si hmanah a zahpi lo. Thungaithlak in a ttuan ttentto. Minung mit-hmai zohtu si loin, Pathian lung tong ding sawn kha thupi ah a ret ih thutak kha rakttha le huaisen takin a phuang. Thutak kha zirhnak phunzakip cokkalh le vaivuanter (compromised) loin thurin hngetkhoh (sound doctrine) a kaihnget ih a tlang aupi ngam. Paul in, “Pathian ttihzah lonak ttong le aatthlak thu el awknak cu hrial aw. Ziangahtile cubangtuk pawl cun Pathian hnen ihsin mi a hlatter sawn a si” a ti (c.16). Curuangah thlaraulam hruaitu pawl (spiritual leaders) cu companay boss (employer) vekin thuneih duhtuktu si loin hnattuantu (employee) vekin tangdor teih um in mah le ttuanvo kha nehzet in Bawipa in lung tongtu si dingin ttuan zuamtu ding kan sisawn.
Hruaitu cu Bungbel (Vessel) kan si (2Tim.2:20-22) : “Zo khal a ttha lomi hmuahhmuah a hrial ih thiangte in a um a si ahcun hnattuan sunglawi hrangah hman a si ding” (c.21). Paul in hruaitu, ahleice in Khristian hruaitu cu nun ttha le thianghlim neitu ding a sizia nasatak in a zirh. Man olte zaanthing le tlak ih tuahmi, ni menmen ih hman tlangpi khokheng si loin a mankhung sui le ngun ih tuahmi bungbel le khokheng, ni sunglawi le caan hleice ih hmanmi si ding a duhsak. Hruaitu cu thlacam, Bible siar le khawm ah pumpe mi a si dingih hnattuan ttha ttuan dingah a tiar aw ttheptthep mi a si ruangah a Bawipa ih hman tlak a si. “Nolai taksa hiarnak cu tlansan awla dingfelnak, zumfeknak, duhdawtnak, le thlangam daihnak ngah dingin napi in zuam aw,” ti’n thapeknak kan hmu. Pathian ram kauhtertu le Bawipa ih hmin sunlawitertu si dingin thinlung thiang le nunzia mawi nei hruaitu maksak si thei zuam uhsi!
Hruaitu cu Riantu (Servant) kan si (2Tim.2:23-26) : “Bawipa a riantu cu midang thawn a to aw rerotu a si lo ding. Mikip hnenah zaangfah thiamtu, thinsau in mizirh thiamtu le amah a dodaltu pawl nun a sim tikah thinneem tein mi a sim theitu a si sawn ding” (cc.24, 25). Paul in Kawhhran hruaitu cu thunei duhzet mi uktu si loin tangdorzet le thinneem teih midang hrangah sal vekih riantu ding a si sawn, a ti. Tuni Khristian hruaitu pawl in kan theih le kan nunpi dingah a thupizet. Khristian hruaitu cun leitlun khua le ram uktu bawi pawl bangin lal duh le thuneih ttengtteng tum ding a si lo. Pakhat pa ih tidaan takah, “tulai kawhhran deacon (riantu) pawl cu sal vekin hnattuantu an si lo dragon (rulhreng) bangtuk in ttihnungza an si” a ti. Mark 15:45 ah Jesuh in, “Mi Fapa cu renmi si loin midang riantu dingah a ra” a ti. Kan Bawipa Jesuh in sal (Greek: doulos) vekin riantu a si ahcun a zumtu nang le kei cun sal lungput kan neih ding a si sinsin lo sawm?
Thunetnak: Pathian in mipi pawl kaihruaitu ding, cawmtu ding, humhimtu ding, zirhtu ding le riantu dingah a kawhmi, a hrilmi, hriak a culhmi le ttuanvo a pekmi ka si ti a thei awtu “Khristian Hruaitu” cun zirhtu ttha, rin-um raalkap ttha, lehpan thiam, thlaici khawmtu lothlo pa, hnattuantu, bungbel thianhlim le hnen-um bangin Khrih le A Kawhran, mipi hrangah rinsan tlak hnattuantu si thei dingin a zuam tengteng a ttul. Cuvek ih zuam duhnak thinlung nei hruaitu pawl cu an hnattuannak kip ah hmuingilnak le hlawhtlinnak an hmu tengteng ding. Pathian ih cohlan tlak le Bawipa ih thinlung tongtu riantu vek hruaitu (servant leader) ttha le Bawipa ih minung pawl a kilkip - taksa-thinlung-thlarau - tthanlen pitlinnak ih a kaihruai theitu si kan zuam pei. Ttuanvo nei hruaitu zate hrangih tthahnem ttangkai a si theinak dingah hih thu hi Pathian in thluasuah in pek sak hramseh! By: Rev. Runcungmang (LCF, Malaysia)
Chin Timi Khui Ihsin A Ra? : Chin miphun pawl cu Mongolia ihsin an ra a si tihi Chin thuanthu ngantu hmuahhmuah in an pawm tlangbik. Mongolia ihsin (Tibeto Chinese) Tuluk ramah an lut. Cuih hnuah an suk thla salih Kawlram (Tibeto Burma) sungah an lut.Tibeto Burmans pawl cu Saklam Shan State, Nisuahnak thlanglam Kachin State ah le Chindwin kiangkap hrawngah an rak um. Nisuahnak thlanglam Kachin State ih um pawl cu tthen hnih ah an tthen aw salih ni tlaknak lam (West) le ni suahnak lam (East) ah, ni suahnak lam ih um miphun pawl cu (1) Kachin (2) Chin (3) Naga (4) That miphun pawl tla an si.
Pu B. Lalthangliana cun Kawl ram sungah hin A.D 1200-1481 karlak sung hi an um a zum ‘Chin’ tiih kawhnak ttongkam khal hi A.D 1481 hrawngih suakin a ngan. Kachin ram ihsin an rung suk vivo ih Yangon le Zinanchaung karlak ahhin Chin yua ti khua um in a rel (Pu K.Zawla). Dr. Vumson khalin Chin yua a um thu a ngan ve. Sakaing khua kiang Irrawady tiva kap ral khat, Mandalay ihsin naih te ah um in a ngan.
Sakalm Shan state ih um pawl khal kha an rung suk vivo ih Mandalay ah Shan, Kachin, Chin, Manipur, Naga, Lusi, Karren pawl thawi umkhat in Pu K. Zawla cun a ngan. Yu lole zu tiva kiangkap ih an umnak ihsin hmailam samtom hrekkhat pawl cu khui hmanah cawllo ih Yaw ramah an fehih Arrakan tlangtluan ah an um. Cuih pawl cu Khummi, Asho, Mindat le Dai ti pawl hi an si. Asho pawl cu Irrawady tiva thlun in an suk thla sal.
Dr. Vumson khalin Chin miphun Khampat, Kalay, Kabaw, Yaw, Padaung tlangtluan lam le Homelin ram lamih kan um a zum ve nan a tikcu kumbi le an umtu khawsak dan pawl felfai zetih nganmi a um lo. Pu Zarum cun Yazagyo khua ah Shan sawbua a lal thu a ngan. Thenniwin (ACCTI) Coalmine Engineer ih rel dan ahcun Zo fate pawl hi Yozagyo ah hi cun AD 1800 hnu lam ahcun Shan pawl thawi um khawm nawn lo in a rel. Shan Sawbua cu Kalaymyo ah khua a vung to.
Hi CHIN timi miphun pawl ra suahnak cu Chinlung lungkawpi sungin a siih cuih lungkawpi cu siin (cover) neiih khar theih a si tiih reltu khal an um. Thadou pawl khalin (KHUL) lei kua sungih suak in an ngan ve. Chinlung cu Tuluk ramih run kulh (Great wall) ti tu na, Mandalay Siangpahrang inn kulh a ti na, Bhamo district ah a um ti na an si. Ziangkhal siseh la Chinlung suak kan si ruangah Chin kan si ko. Tulai ahhin Chinlung timi cu mi hrekkhat in an zingzoi tikah minung phun le hnam pumpi rori lungpi kua ihsi hungsuah mai ding cu thil um thei si dingin an zum thei lo. Mirang pawl khalin Chindwin kiangkap hrawngih an rak umlai hrawng ti bak lo, an ratnak hrampi ngaingai cu in zingzawi sak lo.
A hlabik tiang zawihnittu cu CC Louis a siih hitin a ngan, “Since many centuries ago, The Tibeto Burman group has existed a distinct tribe in the east of central Assia high land from where they come down to Burma following two separate routes. The western route led the river sources of Nmaikha (mikha) Chindwin and the eastern routes led the river sources of Mekheng-selween (saluan) Nmailikha (malikha). The western Tibeto Burman group included Chins an Kachins. The eastern group includes Burmeses who settled in the valley of Nmekha (mekha), those Lisaws who settled in the valley of Salween and those Lahu and Kaw who settled in the valley of Mekhong. Of the wastern group the Kuki Chin are supposed to have entered first into Burma and spread into upper Chindwin, the Chin-Lushai Hill down to the Ralchine (Arakan) Hill to the south. (CC. Louis, “The tribe of Burma,” Ethnological Survey of India “Rangoon : Goverment Printing Press, 1945)
CHIN an ratnak cu hi hnakih famkim deuh le fel deuhih zingzawi ding hi a beisei umzet Kabaw hmunrawm ram le Shan ram ih an rak um lai thuhla pawl hi Mirang Carrey and Tuck khalin tampi an ngan! The Chin Hill timi cauk ah hmuh theih a si.
Shan ram ihsin a rami hmailam samtawm pawlin thlanglamih an suh hnu Chindwin tiva kapih an um lai hrawng le Shan ram an ngainak hiti in hla in an phuah, “Shan khaw fiar tui tha var in dang hngak nun hnam chem ang an chawi” Chin timi an ratnak le Kawlram ih an rak um laiah hin phun le hnam tete pawl `hen aw an um lo, an zaten Chin an rak si thluh ticu a tlunlamih nganmi hin a sim fiang.
MEI ALH BANG IH A CAKMI MINO : Kangthleh darkhuang (khawnglawng) awn cu ka thei ih, ka zan itthat lai cu ka thang dukdi, sangka te awngaw cia ahcun, ‘Ziang a cang si ding?’, tiin ka hliakhlai ve ih, ka hmai ih kangthleh mawtaw tlan vutvo cu ka hmu, hlazet ahcun meikhu suak hluahlo ka hmu ih, ka thinlungin, “Aw, inn a kang a si ding” tiah ruat phah cun, ka ihnak lam ah ka kirsal ih, ka lu in ka lukham a dai ciah ti cun, ka tum lozet in, MEISA thiltithei zia cu ka ruat ih, kan san thawn ka ruat kawp vivo. Mino hi MEISA cu kan si ko lo maw? tiah ruat, ka thluak cak lozet cu ka kawm ih, “MEISA LE MINO” hi bangawknak kan va nei tam so!!! Tiah ka ruat suak.
Khuahlan kan pupa san ahcun, “Nannih nauhak men kha” tiah ttongkam hman a rak si tlangpi ih, curuangah mino tamsawn cun an ti theimi a si khallen, upa sawn an rak kian ih, upa khallen an fa le ti thei ding a rak si hmanah, an thei le thei loin an rak tuah ttentto. Hmansehla, santi a hung luang vivo ih, ram ukawknak le ram dang khal a hung danglam vivo ih, mino an rak cak zia le, mino in ram an rak lak neh zia khal a hung lang fiang vivo, mino caknak ram ah, um a nuam ih, hna a ngam ih, thaw khal a zaang. Cuti ka ti ruangah kan upa lam pawl ka mawh thluk in, an taw a rit ka tinak lam a si lo.
Mino in hna a ttuan ih, a pumpek awk tikah, meisa bangin a kang ih, a alh hin alh hluahhlo in ka hmu ttheu, cumi cu upa pawl in an rak kham ahcun, a kang dan le a alh dan in sullam dang ah a her ih, mihrang poi a suah ol zet, cumi ka rel duhnak san cu, nulepa hrekkhat in an fa le ramhrang le mipi hrang, miphun hrang an vun ttuan vutvo lai, an rak kham pang ahcun, kangthleh mawtaw in cakzet ih thelh a tum can ih, a ngah lo can a tam sawn ih, cucun mipi buainak tam sawn a pek bangin, mino ram hrangih meisa bang cak vutvo ih ttuantu, cu kham hlah uhsi. A kang sual pang ding.
Ralkap cak le, ram cak ih kan ruat le hmuhmi pawl ahhin, an mino an cak zia kan hmu ding, kawhhran khalah, veng khalah, mino caknak hmun ih piang hi a him in, ral a muang. Upa in thu khungkhaizet ih an ruahmi an tuah suah cun, mino cun karngan an rak tuah man tlangpi tihi ka hmuh faingzetmi pakhat a si. Ram hruaitu, miphun hrang ttuantu khalah, upa hin hruaitu lu sinak hleilo cuh lo sehla, thu khungkhai ngai le poimawh thupi ngai ahcun mino hin an rawn ko ding, hmansehla cangvaihnak lamah, upa khalin mino an kian thiam a ttul, cutiih kan cangvaih tlangih, kan ttuantlang lawngah kan ram a mawi ding.
Ram tthat a duhtu upa cun, a miphun mino a hmang thiam a ttul, upa pawl in in hruaiseh, mino cangvai kung, mino cangvaihnak hi a cak zia theithiamtu upa cu, thu ttha ruatsuak thei upa ttihzah tlak an si. Cutin, mino khal himi ca ruangah, kan kaingkap upa pawl an sinak lawngin kan cuh ding ka tinak a si cuang lo, upa pawl thuruahsuahmi le an tawlrelmi pawl cakzet ih feh pi suak theitu kha, mino rinsan tlan an si ti kan theih fiang ve a tul.
Cutin, mino pawl cu ramtthatnak duh ih tlan kan si ahcun, kan sinak thei fiang in, Reformation kan tuah tum a si ahcun, upa thawn tuan kawp in, upa pawl ih cangvaih hngak men lo in, kanmah hi mino kan si ti thei in, alh in alh tlangkhawm sehlak, kan ram kan miphun in damnak hnukhri thar a hmuh ka zum a si. By: Hniangsinpa
Mi Huat lo nun : Ka hmuh tawnmi sungih sin pakhat te “Mi huat lo nun” hi Ram Hruaitu Kutkaih (catlang) parah tarlang ka duhmi a um. Ziangahtile hi thu hi a theih lawng ka rak thei ttheu ih a takin ka rak nuncilh ngaingai dah lo. Chinmi pawlin kan ttul zetmi pakhat cu kan theihmi hi a takih nuncilh a si. Thuttha kan nuncilh le Pathian sunlawinak a lang ttheu. Hi capar, cahran a siartu pawlin “Mi huat lo nun” hi an nuncilh pi ve theinak dingah Pathian hnenah thlacamnak thawn hi cahran hi ka hlansal a si. Kum a cem ih kum thar a suak tikah Christian mi tampi cu kumthar ih kan nung dan ding hmuitin nei in Pathian hnenah kan dil ttheu. Kum a thar ih thlacamnak nei phah in kan hmuitin lamzin kan zawh. Ni le thla a hung liam ih a rei tikah kan hmuitinmi cu kan hngilh deuhdeuh ih kum hrek hlan ah kan theihhngilh thluh mai ttheu can a tampi. Kei khal 2007 kum cem, 2008 kumthar a thleng awk tikah ka nun thleng ding hmuitin nei in Pathian hnenah thla ka cam. Cuih ka thlacammi cu “Mi huat lo nun” (Mi huatmi neih nawn lo dingin) ti a si. A langin simaw, a thupten simaw, mi huatmi ka rak nei ttheu. Cumi cu keimah te ti hloral tum in ka rak zuam rero ttheu nan ka hlawhtling dah lo.
Mi ka huat dan phunhnih : Pakhatnak cu ka lungawi lo zawng, ka duh lo zawng a tuahtu cu mit hmuhhmai theih in ka hua mai. Ka huatmi nu/pa cu midang hnenah tikcu remcang a um tinte an siatnak rel ka hmangzet. A sidan cekci lo tla betmi ka nei ih mi in an rel can ka tawn tikah ka hun relve cu thaw ka ti, nuam ka ti, ka di a riam sutsi ko. Asinan ka relmi (ka mi huat) nu/pa ih rak theihsal ding cu ka duh lem lo. A hrek cu awkam tthazet in ka biak sal thei ko. A hrek cu ka biak remcang thei lomi an um.
Pahnihnak cu ka hnenih sualnak zianghman nei lo, a theih khal rak thei aw dah lo nan ka vawikhat ka hmuhnak ih ka huatmi an um dah. Ka va sual ve aw! ti in ka ruat aw ttheu. 2008 kumthar ih ka thlacammi cu Pathian in ka nunah a tak ih hmang dingin i run pek. Mi ka rak huat ttheumi nun cu a reh vuarvi. Asinan Satan ih hnattuannak cu a reh cuang lo. Vawi tampi cu ka huat tulmi a lang sal ttheu nan thlacamnak in nehnak ka lak cingcing. Ka ruah ttheumi cu Pathian thu tel lo cun himi “Mi huat lo nun” hi nuncilh theih rual a si lo men ding ka ti. Mi huatmi kan neih tikah an siatralnak tawlrel a awl te. Cuvek nun cu milai nun ih duhnung lozet, mi hawizawng lo nun a si ih khawtlang le rualpi lak khalah zapi huat an hlawh ttheu. Pathian zarah mi huatmi ka rak neih lai khalah an siatnak lam tawlrel cu ka rak tum dah lo. Kan Bibal khal in in sawmmi tampi a um. Matthai 5:9, 6:14 Rom 12: 14, 17, 18, 20, Luke 6:27,28 Efesa 4:31 a dang thawn. Keimah vek misual, mi huat nei nan um pang le bansan thei dingin Pathian hnenah thlacamnak thawn ap cio dingin ka lo sawm duh a si. Pathian zangfahnak cotu, Pu Lalneimang.
ZIANG CI KAN TUH? : Hmunkip ih Ram Hruaitu Kutkaih siartu unau zate'n nan kut ka lo kai.Thaw nei mi le rawl ei thei le tuan thei kan hun si in hi cu ruahmi le tumtahmi khal kan nei tengteng ding tinak a si. Atu kan ni Chin mino pawl hi ziangsi kan ruat ih kan tumtah cio ram le miphun hrang ah? Ziangkhal va si sehla kan thinlung cio in cu miphun hrangah ruah sanmi le sunmang pawl cu kan nei cio ko. Asinan umnak hmun le hma le sinak ih pek lo ruangah mah ruahmi le sunmang pawl hluhsuah thei lo Chin mino kan tampi si lo maw? Curuangah kan thinlung sungte ah ziangmi ci si kan tuh pei? Thilci hi zoh sehla an/kan tuh dingih kan tuh hnu ni rei hlanah an ra kheu sal ttheu.A siatmi thilci cu kho sal thei loin leilung sungah a siat ta ttheu. Cubang thotho in kan Chinmi mino pawl thinlung sungih kan tuhmi ci khal a siatmi ci a si pang ahcun a kho thei lo dingih a siat ta ding. Ziangmi thilci si ka ti sile cu, miphun duhdawtnak thilci a si. Aliamciami caan ah kan sinak ziangmaw zat kan sungzo tivekpawl ruat rero zotu Chin mino hrangah cu ci tuh hman a ttul nawn lo ding. Minung hi aliamcia zomi kan caan pawl zohsal cingcing in khami caan pawl sungih a ttha loih kan hmuhmi le rem a ttul tiih kan hmuhmi pawl hi atu caan ah rem in a ttha zawng ih ttanlak sal ding kan si. Aliamcia caan dang pawl ih in lawnsakmi le a hman lo zawngih an cangvaihnak pawl khal huatnak ah hmang loin ttan laknak ah kan hmang sawn pei uh ka Chin mino pi pawl. Ziangahtile mi hnen ih awl-ai-zet le a lak ih laksak ringringtu cun a lak ih laksal le mi lawn cu a nuam a ti zawng le a duh zawng hi a si. Curuangah Chin mino pakhat cio kan thinlung ah ziangmi ci kan tuh pei? Ttan laksalnak ci tuh cio uh si ti ka lo sawm duh.Ttan laksalnak kan nei ahcun kan khua le kan ram hi a tthangso sal dingih mi hnen ih ta khal kan nei thei sal ding ih a tum suk lam si loin a tthangsomi khua le ram kan si ding ti'n ka zum. Aliamcia caan zoh in "Ttanlaknak" ci kan Chin mino hnenah kheu hramseh. Salai Justin Thang,(USA)
Chin ttawng le Chin ca : Kum 2007 thawk hrawngah khan leilung tlunah ttawng nung (a living language) phun 6912 a um ih, cui ttawng nung 6912 cu minung 5.7 billions in an ttawmaw. International ISO 639-3 standard catalogue sungih ngankhum vek a si ahcun leilung tlunah ttawng phun 14000 a um ih, cuih lakah 497 cu a hlo cing ding. Mirang cun ttawng hi language le dialect tiin phunhnih in an then nan, a daidannak cu a fiang fukfi lo. ‘Ziangtik teu ihsin ttawng hi a ra piang thawk’ ti zohman in fiangzet in an thei thei hrih lo. Mihrek zumnak vek a si ahcun tuihlan kum million khat hnakin a rei zo; ruahdan hrekkhat cu n kum 40,000 hrawng a rei zo an ti ve. A ziang khal va si sehla, ‘milai ttawng’ cu ‘milaipawl pehtlaihawknak’ a si ti cu zohman in an el lo ding.Ttawng lam zirtupawl cun leilung tlunih ttawngpawl an zir tikah ttawng cu a hlawm a hlawmin (language group) an tthen. Ttawng hrekkhat cun bangawknak tampi an nei. Kawl ttawng le Lai ttawng hi vun zoh hnik sehla; kyaung (tlawng), ein (inn), khuay (ui), ti vekin bangawknak tampi an nei. Cun, catluan vun tuah tik khalah an bangaw phahpha lala. Subject kha verb in a thlun. tthimnak:- Nga tua mee=ka feh ding. Nga dii tua mii=Kei cu ka feh ding. Asinan, Transitive verb hman tik ahcun catluan cu object + subject + verb tiin a feh. tthimnak:- Ta-yet-ti sa(ca) ba=Theihai ei aw. Hi zawnah khal Kawl tawng le Chin ttawng cu a fehdan a bangaw thotho. Asinan, Kawl hminsakmi le Chin hminsakmi cu a bangaw lo a tampi. Ta-yet-ti=theihai, tit-pin=thingkung tvk. Chin ttawng le Lusei (Mizo) ttawng vun zoh hnik sehla. Lusei hlado (khuate hla) hmuahhmuah hi “Chin ttawng” an si thluh ti ding a si. Lusei in ‘kan ttawng khun’ an ti ih, Chinmi hrang ahcun ‘kan tulai ttawng’ a si lai. Chin ttawng le Lusei ttawng cu a fehdan a bangaw lawng a si lo, a tiduh san le hminsakmi khal a bangaw a tamsawn ti sehla a sual lo nasa ding. Ka nu=ka nu, ka pa=ka pa, ka nau=ka nau, ka ni=ka ni, Lo thlo=Lo thlo tvk. tiin. Culawng a si hrih lo. Kan grammar fehdan, kan aw thlukdan, kan aw a tawi le a sau dan tvk tla khal a bangaw thluh zikte. Lusei ttawng kan timi hi ‘Duhlian ttawng’ a si ih, ‘Duhlian’ cu Seipi khua ihsin thlang a tlami a si tiin thuanthu zingzawitupawl cun an sim ttheu. Curuangah, Chin ttawng kan zingzawi tikah siseh, Chinca kan zir tikah siseh, Chinca zirnak kan tawlrel le kan tuah tikah siseh Mirang ttawng le Mirang grammar thlunih tuah thluh ding a si lo vekin Lusei ttawng thlunih tuah thluh ding khal a si hlei lo. Chin ttawng duhdan thlunih tuah ding a sisawn. Mizo le Chinmi cu unau kan si vekin kan ttawng fehdan khal a lamdannak a um tam lo.
Ttawng (simmi ttawng=spoken language) hi ca (nganmi `awng=written language) ih an vun canter tikah duhdan bangaw lo tampi a ra suak. Cuih hleiah hminsinnak (symbol) hman duh mi a bangaw lo lala. Cun, ttawng pakhat le pakhat ‘a aw suahdan’ a bangaw lo lala ih, cui ‘aw’ hminsinak pekdan khal a bangaw lo lala. Leilung tlunih ttawng lam zirpawl in 1886 kum ah khan ‘International Phonetic Association (IPA)’ an din ih, International Phonetic Alphabet (IPA) an tuah. IPA Alphabet cu a ttuldan vekin an rem vivo ih, an remmi version netabik cu 2005 kum ah an suah. IPA pawl cu leilung tlun ttawng lam zirnak kaihruaitu a si deuhbik.
Chinmi hin ttawng kan neihnak a reipi zo nan, ca (spoken language) kan neihnak cu kum 100 hman a kim hrih lo. Chin ca a rak tuahtu Mirang ttawng hmang American mi a rak si. Lai ttawng hminsinak dingah Kawlte ttawng hminsinnak (Burmese character) a rak hmang lo, Tuluk ttawng hminsinnak (Chinese character) khal rak hmang loin, Mirang ttawng hminsinnak (Hunterian character) a rak hmang. Mirang ttawng hminsinnak a rak hman ruangah, ‘Chin ca cu Mirang ca (English written language) thlunin a rak tuah a si,’ ti a theih(ngah) lo. Cun, Mirang ca cu ‘a aw suah thlunin’ an rak tuah lo nan, Chin ca in rak tuahsaktu cun ‘a aw suah thlunin’ a rak tuahfawn. Mirang ca ih harsatnak theiin awldeuh dingin in rak tuahsak hi lungawinak ngaingai a si.
Khristian pawl in thlarau rawl kan hawlnak hmunpibik cu Baibal Thiang (Holy Bible) hi a si. Baibal cu Hebrew ttawng, Greek ttawng le Latin ttawng pawl ih ngan mi a rak si nan, tu ah cun ttawng phun tampiin an let zo. Mirang ttawng ih an lehnak hi kum 400 luan hrawng cu a si thlang hmang. Asinan, tu ahcun ‘version’ timi, tampi a suak zo. Version hmuahmuah cun Pathian thu diktak phuansuah an tumtah thluhko. Version (`himnakah King James Version) pakhat cu a reideuh hnuah an namsal ttheu. An nam hmaisa hnakin an nam netadeuh kha a famkimdeuh, a tthadeuh, an ttawngleh thu ah a dikdeuh tiih ruah a si. Kum 1991 sungih an suahmi, Falam ttawng ih nganmi, Baibal hman a nam hnihnak a suak zo. An nam hmasakmi kha tthasawn si bang sehla, diksawn diksawn si bang hnik sehla version neta lole nam (edition) hi tuah a ttul dah lo dingih, namsal (reprint) lawnglawng an tuah ttheu men ding nan. (Version means a particular form or variant of something). Cuvek thotho in cabu hrekkhat cu nam khatnak (first edition), nam hnihnak (second edition) tiin an suah ttheu. Nam khatnak ih a famkimdeuh lo mi kha, a nam hnihnak ah an bet ttheu vekin, a sual mi le a ttha lo deuh mi kha an hlawn ttheu.
Mizoram (tuihlan The Lushai Hills) ih Presbyterian missionary a rak ttuantu J.H. Lorrain in ‘Dictionary of the Lushai Language’ a rak tuahsak. A dictionary nam khatnak (first edition) cu 1878 kum ah an rak suah ih, a nam hnihnak cu 1940 kum ah Asiatic Society in a rak suah. Nam khatnak ahcun /aw/ aw–suak, aw tawi hminsinnak ah [o] a rak hmang nan, a nam hnihnak ah cun, Lushei aw fehdan a kai ngah tuk thlang ih, /aw/ aw-suak, a tawi le a sau hrangah hminsinnak dangdang tuah a ttul lo, [aw] pakhat lawng hin a famkimter thei rori a si ti, a hmuhfeng ruangah [o] le [aw] cu cawhrawi hnuaihni duh nawn loin [aw] hlir a hmannak a sisawn. Hi thu hi a tlun lamih version le edition fehdan ihsin kan vun ceksal khal asile Dictionary of the Lushai Language nam khatnak ih dikfel deuh lomi kha a nam hnihnak ah dikfelsawnin a tuah ti cu a fiang nasa.
Tthansonak hrangih karbak hrampi le thupizet pakhat cu ‘thlengnak’ (change) hi a si. Asinan, thil ih miangmau-ah ‘thlengnak’ rak dawnsawn le cohlan hi thil harsabik a si. Company pakhat, pawl pakhat, kawwhhran pakhat, university pakhat, ram pakhat; thlengnak a duh lotu cu a tthangso lo ding. Kel kan awh a si ahcun kan ttumsuk tinak a si an ti. Pursum leilawn thu ahcun, ‘Either change or perish’ an rak ti ttheu hmang. Kan ttawng le kan ca thu khalah hin a ttulmi bet, a famkimdeuh lomi tuahtthat le remtthat, ttawngfang thar le mawi kan hawl vivo thei lawngah kan ca a tthangso ding. Chin ca kan neihnak kum 100 a kim zikte thlang. Chin calai cu a hram kan thawk zik fang a si lai. Maw … Chini Mino, Calai hi Hnam Hnuk le Meifar a si ti theiin zuam sinsin cio uh. By Dr.Thanbilluai
Mautam le Paampi : Santhar mino tam sawn cun Mautam hi kan thawng dah lo ding ih, tui kum Mautam hi rel ngan tlakzet a si. Mautam ruangah mi ziangmaw zat in ei ding an harsa zo ih, tuikum rawl a siat ruangah hmai kum ah mi tamzet in harnak nasazet in an tawng bet ding. Mautam ruan ih harnak tuar pawl hi Kawlte ralkap pawl cun an ttanpi lo ding ti cu zapi theih cia a si fawn. Curuawngah, Mautam hi kan theih a poimawh ih Mautam ruangih harnak a tawngtu pawl khal an harnak kan theih pi ve a thupi.
Mautam hlanthu thawi. Mau hi kum 50(48) ah an par ttheu. Northeast India (a hleice in Mizoram le Manipur), Chin ram le Bangladesh tlang tluan ah Mautam a thleng thu record a um. Mau pawl an par ih, rah an rah hnu ah an thi ttheu. Mau rah hi zinghnam in an duh in, an thatpi ngaingai ruangah fa an nei zutzo cih. Zinghnam an pung cak tuk ruangah loruawl pawl khal an ei fai thluh. Cu vek ih lorawl an siat ruangah taam (faminie) a thleng ttheu. Kum 1958-59 ah Mizoram ah Mautam a rak thleng dah. Cumi cu Mautam theih netabik a si. Mizoram buainak cu India central acozah in a ngaihven tthat lo ruangah Laldenga ih ho in Mizo Famine Front (MFF) timi an rak din. Can a hung rei deuh hnu ah MFF cu MNF (Mizo National Front) ti ah zalennak (independence) sual ding ah an thleng. MNF le India central acozah cu 1980s ah remnak an tuah. Hihmi hnu cun MNF khal political party pakhat ah a cang lan ta. Tulai Mizoram ih thuneitu hi MNF party a si ih, chief minister cu Pu. Zoramthanga a si. Kum 1958-59 Mautam ruangah mi 15000 zik an thi ti ah record a si.
Chinram Mautam. Kan theih cio vek in kan ram ah Mautam a thleng cu a si. Ram leng ummi ziang maw zat cun Mautam ruangih harnak tuar pawl cu tanpinak a n pe rero zo. Chin Human Rights Organization(CHRO), Khonuthung, Mizzima, Chinland Guardian le Irrawaddy thuthang pawl khal in ram dangdang ah an thlan darh zo. Ziangvek in kan ram Mautam in harnak in tlun ding ti cu theih a si lo. Khat lam ah ram leng um Chinmi, ram dang (NGO tel in) le Kawlte ralkap pawl in, ziangvek in kan ngaihven ding ti khal ruah thiam a harzet. Cyclone Nargis ruangih inn le lo nei nawn lo, ei ding le hruh ding hman nei lo pawl hman Kawlte ralkap in tha te’n an ngaihven duh lo ahcun Mautam ruang ih harnak tuar Chin mipi cu Kawlte ralkap in an bawm ding cu beisei ngam a si fawn lo. Ram dang acozah le NGO pawl in rak bawm duh hman hai sehla ralkap pawl in Chin ram ih feh an sen ding maw?ti khal suh an poimawh zet a si. Cuiruangah, thil fiangzetmi cu Kawlte ralkap le ram dang tanpinak cu beisei ngam a si lo. Thil um sun cu ram leng um Chinmi pawl ih hmalaknak lawng a si.
Tuikum mautam ruangah thi le hlo report cu a suak hrih lo. Ram dang in tanpitu sungkhat nei pawl hrangah malte cu a tizia deuh nan, ram dang um Chinmi pawl khal in an duh vek in sumpai an kuat thei fawn lo ruangah hi harsatnak hi thil awl te cu a si lo. Netabik ah tui kan tawn rero harnak hi siatnak lawng ah si loin can tha tak khal kan hmang thei. Kan karlak ih ttanrualnak tam ter vivotu a si sawn theinak dingah le dokalhnak ah hma kan sawnpi thei a si. By: Thangluai
Casiar Cu Fimnak le Thiamnak : Leilung tlunih thil ttha timi zaten thuh an siih, hawlcawp an ttul. Lunghlu le daimond khal leilung khur thuk sungah an um. Milai thazang ticawk lo cem in an laisuak. Cuvek thotho in sui khal cu man ttha man thei a si bangin leilung ihsin laihsuak le harsa zetih ttuan le rethei zetih ngah theimi a si. Cuvek thotho in fimthiamnak (education) khal taimak suahih hawl rero a ttul. Thilttha ngah ding ahcun retheizet le thazang suahih bangzet ih ttuan le zawnzaih a ttul.
Cubangin, leilung tlunih mibangnak, midang cannak cu casiar tam hi a si. Khui miphun khal zohsehla, ca an siar cio asile mi tthangso an si ti a langter. Casiar paih lo cu mi hnufual, mibang lo, mican lo kan si ti a langtertu bik a si. Casiar cu fimnak thiamnak, thu theihnak, daan theihnak le mi hleihnak bik a si.
Mr. Ruskin cun "Cabu cu Lal pawlih hlawn thil an si" a ti. Siangpahrang pawl cun tangka, sui, ngun le lung mankhung tla cu inn sungah an ret. Cubangin cabu sungah lennak ti cawk lo a um, asinan, cabu sungih ummi lennak cu sui le ngun an si lo, fimnak le thiamnak an siih, tangka le sui le ngun hnakih mankhung deuh a si. Milian pawl le Lal pawl in an lennak cu kuang sungah an retih a tawh awnnak cabi cu anmah in a thup lakah fianhrial te'n an ret, an thup. Asinan, fimnak le thiamnak tawh awnnak cabi cu a duhtu pohpoh ih neih theih le awn theih an si. Arabia pawl ih thuanthu sungah "lennak ih a khatmi rukru pawlih lungkua tawh awnnak cabi cu awng thiamtu" ti a si. Cubangin, fimthiam theinak ih tawh awnnak cabi cu casiar hi a si. "Mi zokhal ca a siar theitu cun a duh zatzat fimthiamnak cu ca siarnak in a hmu suak ding a si" tiah India ram ih "Good English" cabu suahtu R.P.Ghast, M.A, in a ti.
Mifim taktak pawlin an thiammi le an theihmi thilttha kipin ca sungah an ngan. Thuttha an timi zate'n an ngan. Fimthiamnak, nuncan dan ttha, pumcawm awknak ttha le tthansonak ttha le thu dang tampi thucu cabu sungah a um. Leilung tlun ihsin thihhnu lam umdan ding tiang cabu sungah a um ruangah tulai san kan Chin mino pawlin casiar tumuh, casiar zuamuh, cazoh paihuh, fimnak lauh, thiamnak saruh, cabu sungah hawluh, cuihsin mican uhla, mihleih hramuh ti'n duhsaknak thawn Rev. Dr. Thanghup
Cabu Suahcing Dingmi A Um:
Salai Zahau Caleb Laltinhrem ih nganmi (lehmi siloin) "Ram, Miphun le Insang Duhdawtnak" cabu, bung 31 ummi cu a rei hlanah a suakcing dingti'n Ramhruaitu Kutkaih in kan theiih kan hngakhlapzet a si.Ram le Miphun Duhdawtnak Cabu Hi-
1.Zumtu diktak a simi cun siar tengtengseh
2.Chin miphun a simi cun siar tengtengseh.
3.Ram le miphun buaipi paih lo pawl in siar tengteng ding.
4.Ram le miphun duhdawttu pawl in siar tengteng ding.
5.Zirnak lam ih a feh thei lomi pawl in siar tengteng ding.
6.Zirnak lam a feh theimi cun siar tengteng ding.
7.Pathian hna`uantu zovek khal in siar tengteng ding.
8.Nauhak upa ti loin siar tengteng ding.
9.Nulepa in fa le siar ter uh, fa le in nulepa siarsak uh.
Thufim
1.Miih tthatnak malte kha hngilhaw hlah la,miih sualnak malte kha cing ringring fawnhlah.
2.Kamawhdah lo atitu lole amawhdah lo micu hna atuan hrihlo tinakasi.(kasualdah lo ati tu),or kasual dah lo a titu cu hna atuan hrihlo tinak a si.
3.Tumtahnak neih men lawng in atawk lo ih cuitumtahnak cu thlen suak atul(or hlensuak ding a si)
4.Na tumtahnak afatet le thilfate lawng nangahding,tumtahnak tumpi neih le thil ropi tisuak .
5.Mifim cun a ngahsuakmi nehnak pawl hnakin a sunmi pawl zoh in a zir sawn. by, Moe Myint Maung,
by Mai Esther Sancer
Ram Hruaitu Kutkaih Thuanthu:
Re.Est. Sept. 14, 2007
Motto : In Hruaitu Cu Kan Miphun Mi Siseh (Jer. 30:21)
Purpose : Nunphung, Biahla le Calai Khaisan, Pathian Hmin Sunlawih
Founder & Editor: Salai Zahau Caleb
Laltinhrem (Ygn)
Director : Hremang (US)
Secretary : Salai Taisun D. Lallianhre
Senling (Bgl)
Ast. Secretary : Salai Lalawmpui
Khawlianpum (Bgl)
Treasurer : Salai Zanniat Tuaklianuk
Kaphlawn (Bgl)
Ast. Treasure : Salai Hualngo Isaac
Lalpekhlu (Bgl)
Suahtu : Ram Hruaitu Kutkaih Kawmiti
Suahzat : 200 cps (Bgl), Ygn ahcun cahmi zat
Aman : Rs. 5 (Bgl), Ks. 200 (Ygn)
Contact : ramhruaitu@gmail.com (cahran kuat theih ringring)
Visit us : http://hruaitu.blogspot.com
(A sungih nganmi pawlhi RHKK ih pawmmi an si thluh lo. Lungawinak thawn, RHKK)
