RAM HRUAITU VOI 5

RAM HRUAITU KUTKAIH AVEI NGANAK
Bangalore Feb. 2008

Founder Thucah & Calai Thupitnak
Ram Hruaitu Kutkaih Avei Nganak tiang suah thei dingin lam in hruaitu Pathiam hmin ka thangtthat. Hmuntin ram tin ihsin cahran in kuattu le sumpai thawm in bawmtu nan zate tlun ah Kawmiti aiawhin lungawithu ka lo sim. America ram ih um U Hremang (Director) tlun ah le ka hnattuanpi Kawmiti zate tlun khal ah lungawithu sim cawk lo ka nei.

Leitlun ah ttong 600 lenglo a um. Thlathum dan ah ttong pakhat a thi rero ti a si. Ttong a thihnak san cu, (1) Mino pawlin an ttong le an calai an zahpi, (2) Ca siar ding an nei lo, (3) Cangan thei le thiam mifim an um lo. An um hmanah an ngan loih an nganmi umsun khal a siartu in an siar paih lo ruangah ti a si. Cubangin, kan Chinca hi mino in kan zahpi ve ahcun, cangan thiam le thei mifim tla kan neih lo ahcun, casiar ding tla kan neih lo ahcun, cabu siar ding kan neihmi hnihkhat khal a siar kan paih lo ahcun caan rei lote ah kan calai, kan ttong, kan nunphung pawl hi an thi thei ve. Rev. Runcungmang in, “Kan ca le kan ttong a thih a si le kan nunphung a hlo vivo pei ih kan miphun tiang a hlo thla ding,” tiah a ti. Cutiih kan calai, kan ttong, kan nunphung thi lo dingih bawmtu le kilkhawitu ttha bik cu Chin Calai hnattuan ih cabu, magazine asilole Chinca thawn casiar ding neih hi a si. Dr. Stephen Hrekio cun, “Mino khal in siar uhla mino in nan nu le nan pa cathiam lo hrangah siar sak hai uh. Cuti’n kan ttong hi nung hramseh. Kan ttong a nun ahcun kan miphun a nung ve ding,” atimi hi a dik ka ti tuk lawmmam. Dr. Nothankap khalin, “Calai a dam cun miphun khal kan dam ding” a ti.

Chin nauhak le mino tampi cu nulepa ih zir / zirh lo ruangah mai’ Chinca le Chin ttong thei cuca lo an tamtuk zo. Nehemiah in Jews miphun an mai’ ttong an thiam nawn lo ruangah Pathian hminih a camsiat bangin nulepa fel lo le fim lo ruangah kan tesin fahniang san ah camsiatmi miphun tla an rung sileh pang ahcun a pawizet ding (Nehemiah 13:23-25). Cutivek ih kan hlohral lonak dingah ti’n hi Ram Hruaitu Kutkaih hi tihal rilrawn tuar caan tampi tawngin tlinglo tlaklo cing te’n a sukso ah a vak hnelhno thei zo ih Pathian hmin ka thangtthat. Chin Calai ngainatnak, urhsunnak, sunlawhnak, upatnak le duhdawtnak thawn a rak siartu nan zate tlunah RHK in a lo fak, a lo upat a si. Salai Zahau Caleb Laltinhrem

Mipa Fel le Fim Ka Timi Cu

Mipa fel le fim timi hi pianpi mizia t'hat nak men in a famkim thei lo. Ziangahtile Bible in " Mifim" a timi hi kan zoh a si le Pathian theitu le t'ihzahtu (born-again ngah tu) hi a si. Pathian a t'ihzah thiamtu cu Pathian hmai le minung hmaiah mifim an si. Atawi zawng in cu Mipa Fel Le Fim timi cu Pathian theitu , t'ihzahtu asi dingih innsang hoha theitu, a ram le a miphun duhdawttu a si ding.

Cuvek mipa cun a nunnak ah Pathian t'ihzahnak a neih ruangah a tuah mi kipah Pathian hnenah thlacamnak in a rawn. Cutiih a um ruangah innsang din a tum tikah thinlung duh zulh le lenglam mawinak hnakin Pathian theitu fala hi ngainat hna a thiamih a lenglam mawinak le zeinak hlir a thlir lo. Pathian ngaihsak lo fala a hmuh tikah innsang nu dingah tlingin a hmu thei hrimhrim lo. Pathian t'ihzahtu fala a upatih khawvelmi khal a nautat cuang fawn lo. Zovek fala khal thlei dang lo in mit hmai pan ten a bia thiamih amah duhtu fala a duh lo tik khalah hmaisawng loin ral t'ha tak le awkaa nemten a duh lonak a lang ter ngam. A duh lomi fala ih t'hatlonak le tlinlonak khal a thang siat cuang lo. Asinan khatlamah ziangtluk ih a duh mi fala asi hman ah amah siatsuahtu ding ti a theih veten a hrial mei ( a thinlung duhnak ah fehpi men a tum lo tinak asi). Awkaa thlum zet le mi thlimthluai thiam fala ler hnakin fala thianghlim (virgin) te hi a hrangah sunglawi a ti sawn. Amah hnakih sinak sang deuh a duh tikah ka phu lo tiih dungsip hnakin ka zuam ding ih "A cang thei" tiin a thinlung ah pacang zetin tumtahnak a nei . Nunau neinung hi ka nei a si le ka hlawk ding tiin a thilri iitnak men le asinak iit menin innsang nu dingah a hril loih cuhnakin amai thazang ih t'uansuak duhnak thinlung nei in mahte dinsuah thei a tum sawn. Mah miphun fala hi hnamdang fala hnakin a ngaina ih mai phunhnampi te cu innsang nu dingah a tumtah. Hivek mipa hi nunau tam sawn ih upatmi le uar zawng an si.

A mizia ziangvek a si ti cu a insungsang lawngih theihmi si loin a kiang le kap um pawl in an thei fiang ve . Rittheih thil ah a thianghlimih a rualpi ih rittheih thil an tham tik khalah a cang thei tawk in a hrial ih a rualpi zint'ha khih hmuhtu ah a cang sawn . Atlinnak ah a pawrh aw lo ih atuahmi parah a uang aw fawn lo. Thudik le diklonak a khingkhai thiamih diknak ah ralt'ha takin a ding ngamih thudik cu a t'anpi ngam. Cun a tuahmi kipah a rinumih zokhalih zumtlak le rinsanmi a si . Thinlung nem le mi tangdawr te asinan zokhalih thlem theih, bum theih, hmuhsuam theih a si fawn lo. Thil pakhat a tuah hlanah ngunngaih takin a ruatih a dik, a t'ha tiih a hmu fiang hnu ahcun a thinlung a t'hawn dual do lo. A tirh a fak tuk loih a sawkphaak fawn lo, a t'uldanih zirin a neihmi sumpai hman dan a thiam. Mah hnakih sinak sang, upa a t'ihzah thiam ih zokhal anmah kum le sinak zir in a kawm thiam thluh. A phunhnam, a innsang, a ttong (Asinak dik) zahpi loin a phuangsuak ngamih , in duh lo pang ding or in hua pang ding ti phang in thuphan a per fawn lo. Hivek mipa hi Pathian a theihnak in a mizia khalah a tak in a lang tinak a si.

Fimthiamnak lam khalah mi lakah nau a duh lo ruangah tlin tawk in a zuamih mi hmaiah mithmai a ngah . A nolai ihsin a innsang dinnak ding , tefasin (new generations) le nuntu khawsak ding hrangah fimthiamnak a hawl ih sumpai a khawl cia. A ram le a miphun hrang khalah a thiamtawk in a fimthiamnak a hmang suakih ram le miphun hrangah ruahnak t'ha pe theitu si ding in a zuam, calai in ram miphun a tungding ti a theih ruangah calai lam khalin ruahnak t'ha, fawrhfial awknak t'ha in ram, miphun hrangah hnat'uan duhnak thinlung a nei. A thuruah thiamnak cun a Sersiamtu Cung Pathian, a hringtu nulepa, a suahnak khua le ram, a tawng le a miphun a cawi sang. A unau sungkhat (a miphun) lakah a fimnak uang loin le a thiamnak cu hngalnak, mi nautatnak ah hmang loin mi tungdingtu, mi thazang petu a si sawn. Thiamnak lam khalah a tawk tin ruat loin zir peh vivo a tumih a fimnak khal mi dodalnak, mi siatsuahnak ah a hmang lo. A zirsannak cu leilehnak ah hmang loin thlanhriput lo ih puarkhawp ngah theinak ah a hmang thiamih a to hmunin rawlpuar zet eidan a thiam. A tumtahnak hlensuah loih dungsip tum loin a teimak ruangah nehnak cun ahmai in an ra hmuak. Ziang theithiam lo puarthou ih milian si hnak cun thuruat thiam, mi zawnruat thiamih farah si a duh sawn, ziangahtile lennak hnakin hmint'hat nak a thupi sawn ti a thei fiang. Hivekih fimthiamnak hawlthiamtu , teimak thiamtu le a hmandan theitu mipa hi zokhalih rinsan mi le kan ram cawisangtu an si

Maw ! Nang Mipa Fel le Fim !! ziangtluk ngaisan tlak le uar tlak na si zia hi hngilh hrimhrim hlah awla na Chin miphun nunau pawl in kan lo uang in kan lo fak tuk ding !! Hivek mipa fim le fel hi kan ram ah pakhat te an um hmanah kan miphun, kan ram cawisangtu an si tengteng. Kan Chin miphun in kan t'ul zet mi " Mipa Fel Le Fim Ka Timi " hi an um ding ti ruahsan nak thawn. By : Mai Deborah Hnemkim


DOCTOR PAI' THI
(Heb.9:14)

World Radio Missionary nupa Dennis le Vicki Gast cun Dr. Welraart in naute a nei ding ti a hun sim cun an lung a awi, an phur zet. Doctor pa in thla 4 rei hnuah a cek sal ih, naute le a nui' harhdamnak khal cu a ttha ko. Thla 5 ah a cekfel sal ih, a nui' harhdamnak a ttha tuk nawn lo.

Zingkhat an pa Dennis zung hna ttuanih a feh hnuah Vicki Gost cun naute a run nei. A besia tuk ih, thi tamtuk a suak fawn. Thi lang 3 tal thun lo ahcun a nung lo ding ti Dr. Welvaart cun a thei. Cui ni fangah thi an ngah thei lo. Cu mi niih thun lole thi mai ding a si. Doctor pa cun a zangfah-duhdawtnak maksak ruangah cun amai thi rori lang 3 a pe suak. Cu tin Vicki Gast cu damcak zetin a nungdam. Doctor pa cu a thi lang 3 rori lak a si ruangah a tuar loih a thi.

Kum 2000 lai rei zo -ah khan Doctor pain leitlun mi hmuahhmnuah hrangah a thisen lawng siloin, a nunnak rori tiangin a pe. Cu tin a zumtu hmuahhmuah in kumkhaw nunnak an neihnak ding hrangah a si. Lanta puai ih tuufano thisen cun Jesui' thi a hmuhsak (IKor.5:7). Thuthlung Hlun ih thawiawknak rannung thisen pawl khan sual ngaithiamnak cu a pe thei nan, kumkhua a daih lo (Heb.9:6-14). Jesu in nang le kei hrangah a thisen a hlu. Kumkhua daih in a pe zo.

Sual ngaithiamnak Khrih thisen ruangah kan co mi hi na nunah a taktak in na co zo maw? Kan van Doctor Jesu ring awla, kumkhaw nunnak na ngah ding. Kan hrangah a thi a hlu zo. By: Dr. Timothy Suilianmang



Lungmankhung hnak in Maw duhdawtmi na nolai ah fimnak ziraw Fimzir theihmi hawl vakvak aw Na tlai hnuah na siir aw ding Sirawk vanban ti a si khaa Sir ko hman la caanliam hnucun Tisun zomi laksal theih lo bang na luan pang ding Tui na umnak hmun fim nazirnak Hmun ttha lo tihlah sumpaicem men tihlah Aheumen tihlah Tuih na umnak hmun thupibik ti hngilhhlah Mai umnak hmun in fimzir uhsi Rualduh unau zirmen tawklo Hmangsuaktu si ding Mairam miphun hrang zuamcio uhsi Mah umnak hmunin Mah le fimzirnmi fimthiamnak thawn Ka tuahthei lo ka thiam lo pi timen hlah Tuihna neihmi na fimthiamnak LUNGMANKHUNG HNAK IN KHUNG SI!
By: Mai Esther Sancer

Bawmnak diltu na neih asile Pathian thangtthat aw

Tthenawknak: Kan Chinmi pawl hi, mi zonzai le mi rethei mi kan si ko nan "Fimnak le Thiamnak" lamah cun ramsung lawngah si loin ram leng khal ah kan duai lo lawlaw ticu ral ttha zet in ka rel ngam. Asinan, kan Chinram ih sui mankhung le lung mankhung tivek a suah lo ruangah siseh peh tlaih awknak (communications) a simi, motor zin ttha, tlangleng zin le vanzam ttumnak tivek pawl siseh kan neih thei hrih lo ruangah sumpai lam ah cun mi zawnzai le mi farah te kan si. Curuangah mi tampi cun nitin in kan Chinland, nulepa, u le nau, sungkhat le rualpi pawl cu sianglo le pam hmai cing te cu, "Ziangkhal len, kan nun a har tuk si, Pathian zarah tawn awknak can ttha kan nei leh hram kei cu" tiin hmun ti’n ramti’n ah mitthli thawn kan tthen darh hlo aw thluh. Ruah rero asile riahsiatnak le lunglen mithli tlaknak in a khat.

Zawnzaih harsatnak: Kan nun har le kan zawnziah tuk ih ruangah cun kan Chin pacang le Chin nupi tthattha pawl in, an tar man hlan ah, a tu le a tu kum no tete in thlanmual in liam san ttheu. Farah le mi zawnzai kan Chinmi pawl cu, ka damlo, natnak ka neih, timi an thei aw ko nan stibawi le zata inn (sizung) an pan thei lo. Hni le puan tthattha an duh zet ve ko nan an lei thei lo; Ei in tthattha a ei an duh zet ve ko nan ei ding an nei lo; Nulepa in faate pawl ro tthattha a roh an duh zet nan ziang hman ro ding an nei thei lo; Faate pawl in mithli thawn ttap phah te cun, "Ka nu, ka pa, kei khal tlawngkai ka duh ve nan" tiah, an dil nan tlawng an kai ter thei lo. Culawng siloin, farah ruangah hin innsungsang khal ah buainak a phunphun a suak ih nulepa tthen awknak tiangin a suak ttheu. Apawibikmi cu mihrak khat tampi in Sersiamtu Pathian rori hman (farah tuk ruangah cun) kan camsiat, kan theih hngilh, kan phat san, kan dungtun ih Satan duh zawng hi kan ttuan ngah pang ttheu.

Duhsaknak: A hlei ce in ram sungih a ummi, minei nung deuh pawl le ramleng ih a ummi pawl nan zaten, milai sive ko nan milai dinhmun vek ih a um thei ngaingai hrih lotu farah zonzai kan Chinmi pawl in bulpak hrangah siseh, biaknak hrangah siseh, khua le ram tthansonak ding hrangah siseh, bawmnak an lo dil pang asile lungawi in Pathian thangtthat uh. A diltu si lo ih a petu nan si thei sawn mihi ziangthluk ih mivan ttha so nan si. Miih an lo dil mi famkim tei nan pek thei lo hman ah miih rinsanmi nan sihi Pathian ih thlawsuah tumpi a si. Pathian in i duhdawt ih mifarah pawl bawmtu dingah i hmang a si, timi hi ziangtik hman ah thei hngilh pang hlah uh. Milian tampi pawl cun mi ih bawmnak an dil dinghi an lung a phangzet. An ttih zet. Asinan, nannih cu ttih hlah uh. Nan lungphang hrimhrim hlah uh. Jesuh in, "Ril rawngih ka um lai ah ei ding rawl in pe; tihal ih ka um laiah in ding ti in pe; hni le puan ka neih lo can ah hruh ding in pe; curuangah nan hrangih remciami, kumkhua nunnuamnak, van ih ka Pa ih inn pi ah feh uh" a ti dingmi si zuam uh.

Thlaza cam saknak:
(a)Myanmar ih (sumpai lam ih) rinsan mi pawl le ramleng ih a ummi, upatmi le ttihzah mi nan zaten, a diltu si loin a petu le a bawmtu nan si sawn thei ringringnak dingih Pathian in thlawsuah lo pe caamcin hramseh!
(b) Chinram le Myanmar ih a ummi, mi zawnzai le miharsa pawl, hmailam ah mi tlasam le mizawnzai pawl bawmtheitu sive dingin ziangkim neitu cung Pathian in thlawsuahnak lo pe hramseh! Duhsaknak le thinlung thianghlim te thawi ka nganmi le thlaza ka cammi a si. Casiartu nan zate parah ka lung a awi. By: Bosco Mang

SUNMANG A THUPITNAK
Sunmang a thupitnak cu (the importance of vision is), “Sunmang a um lonak (hmun, ram le miphun) ah mipi an hlo ral….” ti a si ruangah (Thufim 29:18a). Mang (dream) le Sunmang (vision) hi a bang aw vek an bang, asinan, dannlam awknak te a um. Mang cu ihthah lai lawngih manmi (dreamed) a si. Sunmang cu ihthah lai khalah siseh, men keukeu lai khalah siseh neih theimi a si (I Sam. 3:3; Saam 89:19; Dan. 2:19). Sunmang co / nei thei pawl cu an lenglam ih zoh tikah kanmah vek, kanmah hman tluk lo vek in an lang men thei, kan hmu men thei. Asinan, Sunmang nei thei pawl cu mi menmen le mi dawngdah an um dah lo. Midang hnakin thilthiam hleicenak le ruahnak sang le kau sawn neitu an si ringring (Nun. 12:6; Amos 3:7). Sunmang um lonak hmun le ram le miphun ah mifim, mithiam taktak an um lo. Mifim, mithiam um tamnak ahcun Sunmang nei theitu an tam ve thung. Bible sungih Sunmang nei theitu pawl cu Pathian ih thilti theinak thawn thuammi an si. Cangantu pakhat cun, “Jeremiah cu Sunmang neimi a si lo ruangah a kiangkap a zoh tikah a beidawngih a ttap, asinan, Ezra, Ezekiel le Danial pawl cu Sunmang neimi an siih ruahsannak tumpithawm an khat” tiah a ti.

Sunmang Nei Lo Rinsantlak Lo: Tuisun ih Sunmang na neihmi in hmailam ah zovek, ziangvek na si leh / lai ding timi a fiangter. Tuisun ih tumtahnak na neih lo a si le na hmailam ah tthansonak le mibangih mi hleih theinak lamzin a awng aw lo. Atu ih leitlun mi ropi, mi hminthang kan ti reromi pawl hi mi hminthang an si theinak cu an hminthan hlan le mi ropi an si hlan ih an Sunmang ruangah a si. Sunmang um lonak ahcun tairial suahin zuamnak, ttanlaknak a um thei ttheu lo. Kapkhatlam in, Sunmang a um lo ahcun mibang a har tuk. Sunmang a um lo ahcun tthanso a theih lo. Sunmang cu kanmah le tawkcio te’n kan neih ttul hrimhrim a si. Sunmang kan neih lo ahcun hramlak ih thlahmi caw le naa le vok tluk fang kan si ko. Annih pawl cu Sunmang an nei lo ih a remremnak ah an it, an cawl, an hmuhhmuh an ei, an duhnak le a rem an tinak lamzin ah an pial dualdo. Hmun pakhat ah kum cu sim lo, thla cu sim lo, zarh cu sim lo, ni cu sim lo, nazi cu sim lo, minutes dan ah an tthawn aw dualdo, an tawi an vak lunnlo men. An fumfe lo. Rinsantlak an si lo tinak a si. Ziangahtile, Sunmang an neih lo ruangah. Sunmang na neih lo ahcun rinsanmi le rinsantlak na si ve thei dah lo ding. Na tthawn aw dualdo ve ding.

Zohtthimtlak Jesuh : Leitlun Rundamtu Bawi Jesuh khal Sunmang maktara thawn leitlun ah a rungttum. Cuih a Sunmang a hlensuah hlanlo ziangvek dinhmun khalah thleng hmanseh a beidawng lo, a pial lo, a thawn lo. Sunmang (misual hrang thi dingin) a neihmi cun Hruaitu / Rundamtu maksak ah a canter timi kan hmu thei. Leitlun ah Sunmang nei theitu za ah mi malte lawng an siih a pawi zet.
Sunmang Hrangah Timlamnak Neih : Sunmang na neih rualrual in cuih na Sunmang hrangah timlamnak (preparedness) nei tengteng aw. Sunmang nei na’n timtuah awknak na neih lo ahcun lo (field) nei ko na’n thlawhnak tuhmui nei lo vek na si. Timlamnak na neih thei a si ahcun a hmun na thlen tikah mi hnakin hnattuan dan na thiam ding, kaihhruai dan na thiam ding, na hlawhtling ding, nasa takin Pathian in a lo hmang thei ding. Tahtthiamnak ah: Bawhlung sit na tum taktak ahcun kawlkiltu, hmainawrtu asilole hmun pakhat pkhat hrangah a hleice in na zirih timlamnak na neih a ttul. In zirhtu (coach) nih in hril tikah le in sitter tikah a remnak nak ah ka um peiih ka sit leh mei ding ti aw hlah. Timlamnak na neih lo a si le thiamcemi na nei lo ding. A thiam hleice pawlin hmun an luah khat thluh ding. A lo hril ih a lo sitter hmanah nangmah ruangah nan sung peiih ram le miphun hmin na siater ding, a lo zirhtu mithmai nei lo ko na tuah ding. ‘Keimah’ timi thinlung kan neih thieve ahcun kan hmailam zalamtluan ding hrangah tumtahnak Sunmang kan neih tengteng a ttul.
Thazangpeknak le Sawmnak : Duhdawtmi casiartu, na hmailam hrangah Sunmang na nei zo maw? Na Sunmang cu mi namthlaknak a si pang pei maw? Na Sunmang cu a rem aw ciami kuaiternak ah a cang sual pang pei maw? Na Sunmang cu ram le miphun le kawhhran hrangah tur si loin thazang cahnak ding si hramseh. Na Sunmang kha tthate’n vun ruat sal hman aw la hmailam ah zovek, ziangvek na si lai ding timi na hmu aw cia thei ding. Pathian ih remti dandan in na ti men thei, asinan, cuih hna hrangah phurrit (burden) le duhdawtnak, cun, nangmahlam ih ttuah duhnak, paihnak le phurnak tla na neih lo ahcun Corin sungih duhdawtnak tel lo cun kan thiltitheinak, kan hnattuannak tvp hi pakpalawng men ah an cang thluh pang ding (1 Cor. 13:1-3). A cem thei lomi thil pathum a um, cupawl cu, zumnak (faith), ruahsannak (hope) le duhdawtnak (love) an si. Cumi lakah duhdawtnak hi a tumbik, a thupibik, a sangbik, a ttul bik ( 1 Cor. 13:13). A dikmi, a thanghlimmi le a ropimi Sunmang kan neih theinak dingah seherhnak, duhsaknak le thlacamsaknak kawmkhawm aw tawnin, Salai Zahau Caleb Laltinhrem




Kawhhran Politics
“Church”le “Politics”tongfang retkhawm mi hin tulai kawhhran tampi buainak a lailang zet. Hmun le can tampi ahcun satan hmanrua thazet asi dingih a cancan ahcun Pathian hmanrua tla asi thei. Laimi pawl mibur mizia (group behaviour) le mimal mizia thawn khaikhin in, Bibile in a simmi kawhhran kaihhruai awk dan thawn ziangtiang a mil aw aw ih ziangvek tiang satan hmanrua ah cangin zumtu pawl a siatsuah timi tawiten zoh hnik uhsi. Politics timi tongfangin hitawkah san a neih mi cu cozah lam kaihruai awknakah lal le sinak cuh awknak si loin kawhhran sung thuthluknak, tuanvo nei tu le kaihruai awknak tuanvo zem awknak, thuthen dan pawl a sim duh mi sawn asi. Church politics hin kawhhran tampi a siatsuah ih, zumtu pawl hliamhma put tahratin Thuthangthat karhzai ding le Pathian thlarau hnatuannak lamzin a dal theu ruangah kawhhran ngainatu le zumtu pawlin ti takzetin an ruat cio mi asi ding ti ruahnak thawn thuthaw darling duhmi a si.Israel pawl cun Jerusalem ah biak inn tumpi nei in sabath tinte Messiah hngak in thla an rak cam ringring, thawi awknak an rak pe ringring, Bible an rak siar ringringih an sakhua nak in a phutmi hmuahhmuah rin um zetin an rak tuah ringring. Asinan, Messiah cu leitlunah a rat taktak tikah an rak thei nawn lo. An thinlung cu sakhua biaknak rikham in a cawtter ih an ruahnak cu sakhua mi sinak lawngin khua a luah theh. Biak in sungah Bible siarnak, peknak, thawinak, sabath ulhnak, rawl ulh thlacamnak, sakhua mitha mifel sinak, tvp pawl thu in an thinlung cu a luahkhat theh. Cutikah Mesiah a rat tikah an thei nawn lo. Cuvek thotho in leitlun ah Zesu a rat sal tikah mi tampi, kawhhran hruaitu, pastors, kawhhran upa, zumtu, sakhua mitha, Zesu in a theih lomi, Zesu taktak thei lo tu an um ding cu Zesu amah rori in leitlun a um laiah a simcia mi asi.

Thuthlunghlun san laiah Israel pawl kha Kanan ram an lut pek te ahcun Theocracy uk awknakin, Biaknak in ziangkim cozah, senpi vangtlang kaihruai awknak khal a rak kai theh. Israel pawlin siangpahrang kan duh an ti ih anmai duhthlannak vekin siangpahrang an neih hnu khalah BIaknak lam upa hruaitu pawl cu vengsung senpi vangtlang kaihruai awknak le cozah lam khalah thu tampi an rak nei. Zesu’I dungthluntu hleihnih pawl khalin tuanvo zem awknak thu ah, “Bawipa, na keh le forh ah zosi to ding” “kan lakah zosi a tumbik”, “nangmah sang tu zo asi ding”, timi thusutnak pawl hi an rak buaipi bik mi a rak si. Sim duhmi cu Biaknak thuanthu kan zohsal thei tikah “Zoin ziangtin biaknak thawn a pehpar mi thuthluknak a tuahding, zo in ziangvek tuanvo a kai in thu a rel in thuthluknak a tuah ding ih ziangtin ziangvek thuneihnak a nei ding” timi cu an rak buaipi ringring mi asi.Tuisan milai zumtu pawlin an buaipi rero khal hi an sual hleice ruangah asilem lo. Leitlun milai thuanthu a cem hlan lo, leitlun tisa in a buaipi ringring ding mi asi. Abiktakin rampi uknak a zalen lonak ramah Church politics a luar duh sinsin. Ziangah tile khawsung upa le mifim pawlin rampi uk awknak thu rorelnakah zalen zetin an tel, cangvai ve thei lo tikah mi tampi thuneihnak, hminlang duhnak, le midang parah hotu tuan duhnak ruangah biaknak sungah phur zetin an cangvai theu. Cutin Biaknak lamah an telmi cu a tha ko, Pathian in a hmang thei thotho. Vawi tampi cu Pathian mi hmanmi pawl hi anmai duhthlannak ruangah, eltheihlo dinhmun ruangah, lole Pathian hmin sunlawinak ruat ruangah si loin thildang duhmi, thimnakah thuneihnak le lennak, an duh ruangah rawngbawlnak sungah a lutmi tla an um. Cupawl khal Pathian in a hmang thei thotho. Asinan a dunglamah rahtha lo a rahter theutu, Satan hmanrua ah a cang theu mi pawl hi fimkhur tul zet an si.Church politics in kawhhran a siahsuat dan pawl:#1. Kawhhran cu Pathian hmin sunlawihnak si loin milai pawlkom pakhat vekin a fehpi; Kawhhran timi cu Khrih ih Ruangpi (the body of Christ) asi. Asinan kawhhran pawl pakhatkhat cu Church politics in a cimneh tikah Khrih ih ruangpi alang nawn lo ih milai pawlkom awknak men vekin a feh. Khrih hmin hmang tahratin milai pawlkom pakhat dinmi vekah a cang. Khrih ih Thlarau a lal nawn loih milai a lal sawn theu. Kawhhran hruaitu le pastor pawl khalin anmai pawl lenglam misa cu Khrih ah unau vekin an hmu thei nawn lo. An duhdawt thei nawn lo. Kawhhran pakhat sung lala ah lamtang an tuah tikah Khrih ah pumkhat sinak hnakin ‘mai lamtang’ duhdawtnak le duhsak awknak in khua a luah kaui sawn theu. Bible cu an hmang ko, Khrih hmin cu an sal ringring nan an nun cipciar zoh tikah Gal 5: 22 ah a simmi thlarau rah pawl hmuh ding a um nawn lo. Khristian sakhuanak cu leitlun sakhua dang pawl vek fangin biaknak lam milai pawlkom pakhat vekah a cang. Asinan cuvek kawhhran sung khalah zumtu diktak an um lo tiah sim theinak zohman in kan nei lo, thuthlangpi thu sawn simmi asi. Cutin kawhhran in a fehpi mi rorelnak le thuthluknak tuah tikah Pathian Thlarau a lal nawn loih kawhhran sungah politics in lai a rel ih, tuanvo nei tu pawl duhthusam kha thupisawn ah ret asi theu. Umzia cu thlacamnak thawn Pathian tongkam hngak sawn loin tisa takin kaihruai awknak in kawhhran thuthluknak pawl cu a khuh theh theu. Thuthluknak tuah tikah midang ruahnak le duhnak sawn kha ngai pawimawh sawn loin lamtang cakcak thu in a feh theu. Cutikah kawhhran member lakah pawl an sawm aw ciamco ih anmai lamtang lo pohpoh cu, a cancan ahcun, satan lamtang vekah an ruat. Eltai, iksik awknak, dodal awknak a suak. Cutikah kawhhran cu a naa, a hngawr zumtu member tampi cu an thlarau a cawr, an thihphah lo hmanah. Cuvek kawhhran lakah nan rak tel (dah) pang asile mangbang ding a um lo. Hivek kawhhran pawl hi biaknak lam thurin thu ah a fel aw ter bik (extreme) pawl tla an si thei, pawmkau aw ter (liberal) tla an si thei. Anmai kawhhran “pawl” lo pohpoh cu helram ah tla theh ding ah a ruat tu tla an si thei. Kawhhran thuthlung (Church Doctrine) hi, Bible in a sim vekin, thlarau mi diktak sinak cuaithlainak ah hman theih asi lo. Cutikah, Kawhhran dangah pastor le rawngbawl tu pawl khal Khrih ih ralbawi, an raldo pi, ralkap pawl an sisawn nan kawhhran pawl rikham in a kham hai tikah anmahle anmah doral vekin an hmu aw, an eltai awaw, an hngir hngo aw theu. A pawi zet. Cutikah kawhhran sung lawng siloin vengsung (society), sengpi vangtlang pawlkom awknak tiagnah huat awknak, rem awk lonak, relsiat awknak, thangsiat awknak, thleidan awknak le hnatuan tlang thei lonak a suak theu. Khrihfa zapi ten Khrih ah pumkhat sinak cu a hlo ih pawl le lamtang rikham in zumtu ti aw pawl lakah bahbal theih lo rikham cun milai pehtlaih awknak lawng si loin Pathian Thlarau hnatuannak a dal theu asi. Riahsiat thlak zet asi. #2. Pathian thlarau hnatuan a dal; Cutin kawhhran cun Pathian Thlarau rawngbawlnak hnakin milai canpual, thuneihnak, lalnak, thinlung diriamnak, sakhua mi sinak le lenglam milai tuahnak sawn cu thupi sawn ah ret asi tikah Pathian Thlarau hnatuannak a dal. Biaknak thuthlung, pawl thleidan awknak, lamtang duhsak awknak, mai lamtang lo ih ruahmi pawl huatnak le eltainak, namthlak duhnak, mithmai tha lo ko dungtun awknak pawl a suak tikah Pathian thlarau in kawhhran sungah hna a tuan dingmi a dal. Cuticun Thlarau Thianghlim ci ti riahsiat in a um theu asi. Cuvekin lamtang an tuah awk tikah an lamtang misa an duhsak tuk nakah Pathian thu in ziang a sim, Thlarau in ziang a sim duh timi kha hawlin an ngai thei nawn lo ih milai duhnak cun an thlarau mit a cawtter theu. Zumtu lamtang nei pawl cun anmai lamtang tu pai thu lo pohpoh cu dodal ding ah an ruat, an lamtang pai thu pohpoh cu dinpi ding thutak ah an ruat. Cuticun thiltha kan tuah sihmang an ti lai ah mah le mah bum awknak sungah an tla lut theu. Cuticun an lamtang pai sual cu an thuhsak ih an lamtang lo mi ah an ruah mi cu satan dungthlun vekah an ruat theu. Cutikah Paul in Philippine pawl hnenah zumtu unau dang duhnak kha ngaipawimawh sawn ding thu asimmi cu umzia nei lo ah a cang. Mai hmakhua sial in ningzah khal an nei nawn lo. An siatha theihnak, thinlung muril khal, thlei dan awknak, huat awknak, mai hma khua sialnak, mah le mah cu midang hnakin thasawn in theih awknak in an thinlung sung a luah khat sawn tikah thutak theihtheinak an nei nawn lo. Cuticun Pathian Thlarau cu tiriahsiat ter asi theu. An thinlung sangka cu sakhua mi sinak thawn khar pit asi theu. Cuticun, kawhhran sungah zumtu diktak pawl an naa, an cawr ih kawhhran cu a ngawr.
Sangvut hmuan kan zoh tikah, Bawi Zesu in a rak sim mi, sangvut lem pawl kha hmum tampi ahcun sangvut diktak hnakin tthan thasawn tla an si theu ih sangvut diktak tla an khuh in an zap theh theu. Cuvek in kawhhran sung khalah, Khrih ih Thlarau nei si loin sakhua mi sinak ah phurzet, hngal zet, duh aw zet, puarthau zetin thlarau porh awknak thinlungput thawn mah le mah cu midang hnakih thasawn in thei aw aw in, mai hma khua sialnak ah thutuah, thutlan, huat awknak, relsiat awknak hleidan awknak karhzai ter tu pawl hi kawhhran sungah an um ve ringring ih sangvut lem in sangvut diktak pawl a khuh/zap theu vekin Pathian fa diktak pawl thanlennak daltu le hliahkhuh tu dinhmunah an ding sawn theu asi.
#3 Thudik, thutak, dingnak le diknak palzuut in sualpawl thuhruk asi theu; Cutin kawhhran sungah lamtang, duhsakbik, huatbik, thleidan awknak a suak ih kawhhran thuneihnak, kawhhran sungah dinhmun umsun pawl cu mai kutsungah, mai lamtang in kaihtheh tum asi tikah mimal ruahnak khalin thudik, dingnak, le thutak ziang asi ti a thei thei nawn lo, thudik le thu phuahcawp khal a thleidang thei nan lo. Cianghnia rilrawng cun a thihnak ding hman sisehla milai vulh mi cawpi cu a deh rumro theu vek hi an si theu. Duhnak, phurnak, huatnak, caaknak pawl hin milai mit a cawt ter tikah dingnak, diknak le thutak khal milai thinlung in a theithei nawn lo ih midang hmaiah ningzah khal a thei nawn lo tikah mit in hmuh thei lomi Pathian tihzahnak cu sim tul nawn lo asi. Milai in amai hmakhua a sialih, a mitih a hmuh thei mi milai hmai hman zahnak a thiam nawn lo tikah amit in a hmuh thei lomi Pathian zah ding cu ruat hman a ruat tel nawn lo theu asi. Cuticun Bible in a simmi “Dingnak tel loin nan sakhua raithawinak pawl cu ka fih/ten tuk“ a ti vek khi kawhhran tampi dinhmun asi theu.Thlarau mit meng tapoh cun ka simmi hi an thei thiam ding. Cutivek hi mi tampi in nan tawng theu ding ruangah cuvek lak ihsin mai mimal thlarau nun cau phah lo dingah siseh mah lala khal cuvek church politics, thuneihnak le dinhmun, le canpual cuh awknak lakah thiarfihlim aw thei dingin duhsaknak thawn himi ca hi ngan asi. Cutin sim tikah mai duhzawng in kawhhran lairelnakah thuthluknak feh dingin tisa thinlungput thawn caingvaih nak hmuahhmuah khal a tel asi. Casiar tu zapi ka lo duhsak mi cu: ziangtik lai khalah Pathian hmin sunlawinak hrangah kawhhran lairelnak ah nan tel tikah, mai hmuakhua sialnak ruangah siseh, duhbik le huat bul neihnak ruangah siseh thu pakhatkhat tanbik neih ruangah siseh huatnak le mi eltai mi neihnak ruangah siseh nan thinlung hi Pathian Thlarau luahkhat thei lo ding khawp in tisa khawruahnak in lo luahkhat lo hram seh. Thlarau in ziang a lo theihter duh timi thei thei nawn lo ding khawp in tisa duhnak, duhlonak, huatnak le thu kenkawh mi pawlin nan thinlung sung lo luahkhat hram hlah seh. Cutin tisa mi sinak thu, ruahnak le khawruah nak pawlin na thinlung a lo luahkhat lai asi ahcun Pathian Thlarau in na sunglam ah hna a tuan thei lo ih Pathian duhnak khal theihtheinak na nei lo asi ti theih a tha. Cuticun nan tongkam ruahnak, sumpai thawh khawmnak, le tuahnak telnak nan neih mi hmuahhmuah in Pathian hmin a sunlawih thei nak dingah fimkhur aw. Cuticun, nineta bikah na ruahsan mi linglet zawng ningzahnak si loin cawimawinak sawn cu nan co thei ding asi ti duhsaknak in hi thu tawite hi ngan asi.Cutin kawhhran zapi ten kawhhran sung le leng thu thuthluknak kan tuah mi pawl hin Pathian hmin a sunlawih asi ahcun zumtu pawl thlarau khal a dam dingih kan ram le miphun parah Pathian Thlarau alung a hmui tikah kan ram le miphun khal amai tikcu te ah amai hmin sunlawinak ding hrangah in cawimawi vivo ding asi. By: Hremang


Self Determination & Chin Revolution (Human Rights Perspective)

Self Determination: Mirang ttong ih self determination hi kan Chin ttong ih kan leh ahcun ‘mahte sawngbawl awknak’ ti ah let sehla a awmmawi zet ding. Leh dan dang khal a tam pi ding ka zum. ‘Mahte sawngbawl awknak’ hi a thupi zet. A ra suaknak hmaisa bik cu UN in a si. UNO a hung din le ve te’n Universal Declaration of Human Rights timi mi zakip ih neih tengteng ding covo cu phuansuah a si. Universal Declaration of Human Rights hi December 10, 1948 ih an rak tuahmi a si. Kum 60 cu a liam zo. Universal Declaration of Human Rights cun, tarlan zo vek in, mikip ih neih tengteng ding covo a tarlang. Biaknak dangdang, ttong dangdang, miphun hmuahhmuah hrangih covo a si. Hihmi Universal Declaration of Human Rights ih tarlanmi covo pawl cu mikip in an neih theinak ding ahcun miphun kip in ‘mahte sawngbawl aw theinak’ covo an nei hmai sak khal a ttul ve.

Tthimnak ah Universal Declaration of Human Rights Article 3 ah ‘zo khal in nunnak covo, zalennak le taksa himnak an nei a si’ (Everyone has the right to life, liberty and security of person) ti ah ngan a si. Asinan, himi san lai ah Europe ram pawl in Asia le Africa ah colony kau pi an nei ih, an kut tang um pawl cu an duhduh in an thawi, an hrem, an that, thawng an thla tvp a si. Cun, Universal Declaration of Human Rights ih Article 4 cun ‘midang sal ih va tuah lole sal vek in um ter’ a kham fawn. Asinan, Asia le Africa ah len mi tampi sal dinhmun ah an um lai ruangah UN cun tan la in miphun dang kut tang um pawl in zalennak an ngah theinak ding ah ‘Right to Self Determination’ timi thusuah a tuah bet. UN resolution 421 D(V),4 December 1950 khal in Right to Self Determination hi fundamental right pakhat ah a pawm. Charter of the United Nations khal in ‘mahte sawngbawl awknak covo’ cu Article 2 ah a tarlang.

Colony san lai ahcun ‘mahte sawngbawl awknak covo’ hi miphun dang, alien, kut tang um pawl hrang a si ti ah an rak ti. Asinan, can a hung liam vivo ih colony san a hung cem cun miphun dang kut ih um miphun an um nawn lo. Cutikah, ‘mahte sawngbawl awkna covo’ hi interpret an tuah dan a dang lam. Interpret an tuah dan hi hmun khat le hmun khat a bang aw lo. Mi pakhat le pakhat ih interpret dan khal a bang aw fawn lo. Ziangruangah hivek in interpret an tuah dan a bang lo kan ti ahcun, UN Charter hrimhrim in ‘mahte sawngbawl awknak covo’ a simfiang lo. A tlangpi ih an leh dan cu ‘non interference’ deuh a si. Mi ram sung thil ih ram dang va tel lo ding kha a si bik.

Chin Revolution : Santhar kan Chin Revolution hi sim thiam a har zet in ka thei. Kawl uknak ihsin zalennak ngah kan duh tuk thlang ruangah ‘zalennak’ hi zo cio khal in kan sunlawih zet in a lang. Kawl ralkap dokalhtu lak ah CNF pakhat lawng in (ka thei sual lo le) ‘Right to Self Determination’ a au pi lai. Ram leng um Chin Revolution pawlkawm dang pawl cun cu tluk in ‘mahte songbawl awknak covo’ hi an au pi ciamco lo. Asinan, Chin mi tam sawn ih thinlung ah Kawl ralkap pawl hnen in zalennak lawng hmang si nawn lo in Kawl hnen in zalennak kan duh thlang in a lang.

Curuangah, tlang par mi pawl in ‘mahte sawngbawl awknak covo’ tumpi kan neih lo ah cun democracy hman ngah sehla Union of Burma cu a hnget thei lo ding. Democracy lawng hi a tawk lo ti ah tlangparmi pawl cun an aupi rero zo. Tlangparmi pawl in ‘democracy’ aupi loin ‘federation’ an aupi hi thil awm zet a si. Ziang ah tile British hnen in zalennak kan rak ngah hlan ah Kawl pawl cun ‘zalennak a thupi. No.1 zalennak, No.2 zalennak, No. 3 zalennak’ an rak ti. Asinan, British hnen in zalennak kan ngah ve te’n Burma ram cu tualsung do awknak in a khat cih. Cu vek thotho in tu khal ah Kawl pawl cun democracy lawng an aupi rero. Ram dang pawl khal in democracy hi tha an pe bik fawn. Asinan, Myanmar ram sung dinhmun kan zoh ahcun democracy lawng hi a rak thupi lo. Miphun kip in ‘mahte sawngbawl awknak covo’ an neih ding a thupi sawn. US le Canada vek in Federation kan din ih, state kip in ‘mahte sawngbawl awknak covo’ kan neih thei lawnglawng ah democracy khal in umzia a nei thei ding.

Curuangah, kan Chin revolution khal hi ‘mahte sawngbawl awknak covo’ kan ngah theinak ding a si a thupi ngaingai. Independence a duhtu khal tampi kan rak um ding nan, a tui kan dinhmun ahcun kan revolution hi ‘self determination’ hrang a si ah a thupi hrih in a lang.

Cutiih ‘mahte sawngbawl awknak covo’ cu rak ngah ta bang sehla, tu ih kan beisei vek in covo dang pawl teh kan nei thei ngaingai pei maw? ‘Mahte sawngbawl awknak covo’ hi kan collective rights a si. Khatlam ah individual right a um hrih ruangah himi ‘Mahte sawngbawl awknak covo’ pakhat lawng ah kan duh a kim hrih lo ding. ‘Mahte sawngbawl awknak covo’ le ‘Fundamental Rights dang pawl khal kan neih theinak ding ahcun ‘peace’ daihnak kan neih hmaisak a ttul. Ziangvek in kan ram kumpinu in mipi hrangah covo tuahsak hmansehla mipi lak ih daihnak a um lo ahcun cuih covo pawl cun umzia an nei thei lo ding.

Curuangah, netabik ah uarzet ih ka sim duhmi cu ziangvek covo khal hi daihnak a um lo cun hman theih a si lo. Do awknak le thah awknak hmun ah ‘mikip in nunnak covo’ an nei ti ah au ciamco hman sehla umzia a nei lo ding. Curuang ah ‘Mahte sawngbawl awknak covo’ le Fundamental Rights dang pawl khal kan hman theinak dingah Chin mipi lakah daihnak kan tuah hmaisak a ttul ding. By: Salai Thangluai

CHIN MIPHUN DUHDAWTU AU-AW

1) Ttawng hi tampi thiamcu a ttha. Asinan, ttawng phuhphun kan thiammi in kan Chin ttongte hi hloter hlahseh, Salai S. Hrindailo
2) Kannih Chin mi cu kanmah le kanmah kan zahpiaw ih miphundang kan upat sawn, a mawi lonak mawitertu dingah kanmah rori’n zuam cio ding. Pu Tlangcungnung
3) Miphun dang va uartu le nupi pasal ih va neitu mi tamsawn hi, thilti sual tiih siraw lo an um lo. An tuar cuahco rero men ho khaw. Rev. Dr. Michael Chongluai
4) Kan zatei kan ttanrual thiam a ttul. Mino pawl kutkaiaw in kan nun ttha lo pawl tuah ttha in hmai kan nawr khawm thar a cu thlang. Salai Peter Laldinthar
5) Mifim, mithiam siding cun casiarmi le ca duhmi si hmaisat a ttul. Mai Daisy Thang
6) Mino pawlih fimzir dan le ka zoh rero tikah fimnak ngah rori dingih zir hnakin dikari hahio men ruangih zir kan tam sawn. Dr. Thanbilluai
7) Ziangah ha nang le kei in Chinmi sinak cu kan zahpi rero! Zahpi hlah aw, a lo cawisangtu le Sersiamtui’ tthenthiamnak lo hmuhtertu ho khaw a si. Chin in a lo zahpi pang kei. Salai S. Cungnawl
8) Kan Chinmi pawl khalin thlalang ttha zet kan nei. Cumi cu kan CALAI hi a si. Salai Durbun
9) Thaisun a neitu cu tuisunih mino, nangmah rori na si. Salai Zahau Caleb Laltinhrem
10) Kan calai tthansonak ding ahcun cangantu lawng si loin casiar duhtu tampi kan um a ttul. Salai Ramlinghmung
11) Pathian le miphun a duhdawt zettu pastor a si ti’n mipi’n in theih dinghi ka duh bik. Rev. Mike Zungceu
12) Kannih Chinmi pawlhi ttah cu kan ttahpiaw thei nan lungawipi ding cu kan thiam hrih lo a si hi maw. Salai Vanlalthawng
13) Kan paih zawng zirnakah tikcu le pum peaw in zir cio uhsi. Salai Jeremiah
14) Miphun hrangih thih cu a awl men ding, asinan, miphun hrangih nuncu a harzetmi a si. Salai Zahau Caleb Laltinhrem
Lawrkhawmtu: Salai Sawnset Sang


Pawlkom Umternak

Pawlkom Dinsuah cu Tangdor a ttul : Mah le mah thupizet ih ruat awknak, duh awzet le porh awknak in thil dang hnakin pawlkom a siatsuah rangce. Porh awknak in mi karlak ah phar (wall) a umter, asinan tangdornak cun mi lakkar ah lilawn (bridge) a don. Tangdornak cu pehzomnak tluangtertu le ngiltertu siti (oil) a si. Curuangah Bible in, "Nan zate'n tangdornak thawn thuam aw uhla pakhat le pakhat bawm aw uh," in ti.11 Pawlkom hrangih a tthabikmi thuamhnaw (dress) cu tangdornak lungput hi a si.
Bible in ziangti'n a simbet tile, "Ziangahtile Ca Thianghlim in, mi hngal pawl cu Pathian in a dodal ih tangdormi cu mithmai ttha a pek a si," tiah a ti.12 Tangdor kan `ulnak sanhudang pakhat cu: porh awknak in kan nunnak ah Pathian zaangfahnak, kan tthanlennak ding, thleng awknak, kan damnak le midang kan bom theinak ding thazaang nei thei nawn lo ding tiangin a dawnkham. Pathian ih zaangfahnak kan ttul a si tiih tangdornak thawn kan diil lawngah kan ngah thei. Bible in, kan porh awk tinte Pathian raalsan in kan um a si ti in sim. Cumi cu aat thlak le ttihnungza nunzia siavabik a si.
Tangdornak cu atak in na nuncih thei: Na ttonttaihnak thei aw in, midang ih ttonttaihnak ngaithiam in, nunsimnak ngaisang thei in, le midang parih thinlung bunnak tivek in tangdor nun tthansoter theih a si. Paul in, "Nanmai' zawn nan ruah vekin midang zawn khal ruat ve uh. Keimah ka sibik ti'n ruat aw hlah uh. ~uk`ak tete hnattuan duhnak thinlung nei uh. Ka fim a si tiah ruat aw hlah uh," in ti.13 Filipi khua ih zumtu pawl hnenah Paul in hiti'n ca a ngan, "Pakhat le pakhat tangdor tonnak thinlung nei uhla midang hnakin ka ttha deuh tiah ziangtik hmanah ruat aw hlah uh. Nanmah duhnak lawng si loin, midang in an hrangah a thupibik tiih an ruahmi kha a hmuh zia thiam ve uh," a ti.14
Tangdornak cu nangmah le nangmah na sinak hnakin niam deuh ih na hmuh awknak a si lo, na ruah awk ding hnakin niam deuh ih na ruah awk kha a si sawn. Tangdornak cu midang pawl ih zawn sawn thupi deuh ih ruahnak hi a si. Mi tangdor pawl cu midang hrangih riantu si ding lawng an hmuitin ih anmai' zawn lawnglawng an ruat dah lo.

Pawlkom Dinsuah cu Nunzia mawi neih a ttul : Nunzia mawi nei timi cu pakhat le pakhart karlak ih kan danglamnak pawl theithiam ih upat awk, khat le khat thinglunghurnak theihthiam awk saknak, le kan parih thinhennak a neitu thawn thinsaute ih remte'n um thei hi a si. Bible in, "Zumnak sungih kan unau pawl nunnomnak, ziangtin so an zumnak kan `hansoter thei ding ih kan hngetkhohter thei ding timi kha ruat sawn ding kan si," a ti.15 Paul in Titus hnenah, "Zo khal nan relsia lo pei. Daite le rualrem te'n nan pawlkom aw niakno men pei ih mi hmuahhmuah parah lungnemnak thinlung le hmurka nan langter ringring pei, tiah sim aw," a ti.16
Kawhhran tinkim le Burte kip ah a malbik mi harsa pakhat, culole pakhat hnak ih tam sawn an um thei ringring. Cuvek pawl in thinlung phurnak hleice an ttul thei, hnangam lozetnak tla an nei thei, an thin tla a heng thei, culole mi pawlkom ding tla thiam loin an um thei. Cuvek pawl cu "Zaangfahnak hleice a ttulmi ZHT ti'n hmin pe aw.
Pathian in cuvek milai pawl kan lakih a retmi hi anmah hrangah le kan hrangah `hathnemnak umter a duh ruangah a si. Annih cu Pawlkom tthansonak ding le hniksaknak: anmah pawl hi unau suakkhat vek rori in kan duhdaw thei maw? rem le dai in kan pawlkom thei maw? tinak dingah a si.
Innsang ah cosan na sinak hi na felnak, na mawinak, le na thiltitheinak ruangah a si lo. Innsang mi na sinak parah a hmun awmi a si. Innsang cu kan kham ih kan humhim. Innsang sungtel cu ziangvekte a va si hmanah kan lakah mi pakhat a si ve. Cuvek in, Bible in, "Khristian unau nan si ruangah pakhat le pakhat sunsak awzette in duhdaw awton uh. Pakhat le pakhat hmaizah awknak thiam uh," in ti. 17
Thudik cu, kan zate in ziaza phundang le thintawiza mizia danglam kan nei thluh. Asinan pawlkomnak in kan zate remcang thluh dingin zianghman tuah ding a nei lo. Kan pawlkomnak ih hramthlaknak cu bulpak ih Pathian kan pehtlaihnak in a si. Kannihcu innsang pakhat kan si.
Nunzia mawi nei dingin theih fiang tulmi tawhfung pakhat cu minung hi khuitawk in kan ra suak timi thu hi a si. An thuanthu thei aw. Khui in an ra timi na theih tikah tam deuh na theihthiam sak ding. Ziangtluk lamhlapi fehlai ding an si timi hnakin an ratnak hmun ihsin ziangtluk an thleng zo timi ruat sawn aw.
Nunzia mawi ih sinak dang pakhat cu midang pawl ih rinhlelhnak kha ziang siar lo ih umsan men lo hi a si. Thil pakhat nangmah ih tih lo ruangah a tihtu pawl ih thinlung kha zianghman lo ah va ret sak mai hlah aw.Pawlkom ngaingai cu mi in an rinhlelhnak le an ttihmi ah soisel tong loin hnangam te'n ziangkim an hlawm awk theinak hmun kha a si.

Pawlkom dinsuah cu thuthup kilhim thei a ttul: Hlawptlozet ih cosan awk le mai' sung thu hnangamzet ih hlawm awk theinak hmun lawngah mi pawl in an tuarnatnak, an ttulsamnak le an palhnak pawl an simphuang ngam. Thuthup phuang lo ding timi cu na unau ih sualnak an tuahmi ah daite'n umsan men ding tinak cu a si lo. Pawlkomnak sungih an simphuanmi thuhla pawl kha a leenglam ah suahter lo ding tinak sawn a si. Pawlkom in a harsatnak remter ding a si ih midang hnen ih va simrel sin ding cu a si hrimhrim lo.
Pathian in mi ih thusia reel a hua, ahleice in mi pakhatkhat hrangah "thlacam sak ding dil sak vekih" simphuan khi a hua a si. Pathian in, "Mi tha lo pawl in mi relsiatnak an karhter, harnak an suahter ih rualpi ttha hman an them awkter," a ti.18 Mi relsiatnak in tthendarhnak le siatnak a suahter ringring ih Pawlkom a siatsuah. Pathian Thu in cuvek ih tthenttheknak a suahtertu cu ralrinnak peek ih dawi hlo dingah fiangte'n in sim.19 Hmaton ih nun na sim tikah ngol tahrat in an lo tlansan hlo thei men, asinan mi pakhat pumpak thu hnakin Pawlkom le Kawhhran harhdamnak cu a thupisawn ringring. By Rev. Runcungmang

MIPA NUNAU SINAK LANGTERTU

Thuhmaihruai : Himi cahran cu thlunding ziaza umtu dan (ethics) thawn a pehpar awmi a si. Ethics kan timi cu moral principles asilole value a ti. Bible tlawngkai pawl cun Christian Ethics ti’n nan zir cio ding ka zum. Biaknak thu le Pathian thu zirnak in ‘ziangha Pathian ih theihter in duhmi le zumter in duhmi’ a thupitter laiah, thlunding ziaza umtu dan cun, ‘kan niti’n nun ah ziangtivek in ziaza nei dingin le tlanleng ding in duhsak’ timi a si (Theology emphasizes on what God wants us to know and believe. Ethics emphasizes on what God wants us to do and what attitude God wants us to have in practical situation). Biaknak le Pathian thu zirnak in, ‘ideas a thupitter’ lai ah, tlunding ziaza umtu dan cun, ‘nunnak kiang le kapih thilum dan a thupitter’ (Theology focuses on ideas, while ethics focuses on situations in life). Biaknak thu le Pathian thu zirnak in ‘ziangtin kan ruat a ttul tiah in zirh’. Thlunding ziaza umtu dan cun, ‘ziangtin kan nung ding, kan tlangleng ding tiin zirh’ (Theology tells us how we should think. Ethics tells us how we should live). Hite pahnih hi hrekhat hrang ahcun theology a thupi sawn an ti men thei, asinan, Bible a takih nunpi duhtu le tumtu pawl hrang ahcun ethics hi a thupi sawn ding.

“Sinak” timi hi’n man (value), ziaza (character), thinlung duhmi, ziangvek mipa le nunau a si timi pawl a sawh duh. Mipa / nunau pakhat cu zovek, ziangvek a si? Upat tlak a si le si lo, a pitlingmi a si maw si lo timi theihnak pawl cu a hnuailam bang hi’n an si.

Casiarmi : Mipa / nunau pakhat khat ih duhzawng le dinhmun le thinlung duhmi theihawlnak pakhat cu a cabu siarmi hmangin a si. Ramkhelhtu (politician) pakhat cun ramkhelhnak (politics) thuthawn pehpar awmi cabu a siar paih ding. Kaihhruainak lam a paih taktaktu cun culam a siar ve thung ding. Awnmawi (music) lam a paihtu khalin awnmawi lam cabu a siar duh zet ding. Milai pawl cun kan thinlng ih duhmi le uar zawng cabu kan siar paih hleice ih ruangah kan cabu siarmi pawlin kan sinak, zo ka si, ziangvek ka si (laiding) timi a langter.

Duhtu : In duhtu in zovek, Ziangvek kan si timi kan sinak a langter. Ttihzah tlak zetmi mipa le nunau pakhat khatin in duh tikah kan sinak in khaisang ttheu. Miih upatnak le hnihsan men lonak tla a co aw ttheu. Tt: ram pakhat ih cathiam zet le mifim zet le mifel zet pakha, asilole, uktu bawi upa pakhat khat ih duhmi mipa / nunau (fala / tlangval ) cu mipi’n kan daw ttheu, kan ngai sang mei. Kan upat zet ttheu. Curuangah, a lo duhtu in mipi hmaiah a lo khaisan lo le a lo namthla tengteng ding. A lo duhtu in na sinak a langter timihi eltheih lomi a si.

Duhmi : Kan duhmi, kan ngainatmi, kan uarmi, a thuhla kan simrel reromi, a hrangah caan kan pekmi tvp in upattlak le ttihzahtlak le ngaisantlak kan si maw si lo, kapkhat lamah, kan sinak a langter rori. Himi thuah, a hleice in, fala tlangval pawlin kan theih dingmi cu kan duhmi, kan ngaisanmi, kan uarmi, caan kan pekmi tvp in kan sinak an langter timi hi a si. Na duhmi fala le tlangval i sim aw la na fimthiamnak, na felnak na dinhmun (level) ka lo sim thei ding.

Ttongkam : A pitlingmi, a fimmi, a ralringmi, thuruat saumi kan si le si lo cu kan ttongkam in a sim fiang. Fala tlangval, nupa sualnak le midang tthatlonak tvp rel leuhleuhtu cu sut ttul loin a sinak a phuang aw rero khi a si. Mah hnakih upa hmai ih ti hluakhlo ih ttong ciamco pawl khi mifim an si lem lo ding (ca cu an thiam mei thei, phunsang tla an zir men thei).

Sinfen : Mifimpawl ih an sim ttheumi cu, “Na hnipuan kha na hmel pahnihnak a si,” Kan hnipuan hruh dan le hruhmi in kan dinhmun / sinak a langter. Cuti’n ti tikah lofehnak khal iah zarhpi sunih hruhmi sinfen hruh ding tinak a si hrimhrim lo. Asinan, a tlaitluan deuh thaw ih kan hruhmi sinlefen in kan sinak a langter, nei thei lo cu thukhat.

Khawtlangnun : Milak ih kan tlan len dan, hawi kan pawl dan, kan hawiher dan, mah hnakih upa lakah siseh, naunak lakah siseh kan tlanlen dan, kan cangvaih dan tvp in kan sinak a langter ih ruangah fimkhur takih tuallen thiamhi a thupi zetmi ziaza mawi a si.

Rualpi : “Na rualpi i hmuh aw la zovek na si timi ka lo sim thei ding” tiah mifim pawl in an sim ttheumi hi a dikzet. Hrekkhat cu an rualpi tthatnak lam ah hruai thei an um laiah rualpi pawlmi in sualnak lam ih hruai theimi khal an bo lo. Tthatnak lam le tthansonak lam ih hruai thei dingin tumtahnak le hmuitinnak neih ceng lo ahcun kan rualpi pawlmi hi’n zo ka si, na si timi cu za ah sawmnga a langter. Mi relsia hmang na pawl le na si ve ding. Na iksik / nahsik hmang na pawl le na si ve mei ding. Hawizawng lo na pawl le na si ve mei ding. Curuangah, mittha pawl aw. Mifim pawl aw. Thiam hleice pawl pawl aw la an hnenin fimthiamnak tampi na zir suak thei ding. Thufim in, mifim kiangih umcu fimnak a ti kha. A ttha lam ih hruaitu na si thei lo hmanah, a ttha lam ih hruai theimi si hram aw.

Thunetnak : Thuhmaihruai ih kan simrel zo bangin zumtu diktak pawl cun hi Ethics pasarih hmangin Pathian riahsiatertu si loin Ahmin sunglawitertu le zumtu kan sinak langtertu si hram uhsi. Pathian thu hi a duh pohpoh ih zum thei le phuan thei a si ti’n man nei lo tuk ah le zahtlak lo tukah hmang / tuah pang aw hlah. Pathian hnattuantu ding na si ahcun cozah kumpi hnattuantu ding hnakin na ralrin a ttul, na fimkhur a ttul, na fel a ttul, zohthim na tlak a ttul, zoh na mawi a ttul, ransan tlakmi na si sawn a ttul, na ttong / sim vekih na thlunthei a ttul. Ziangkim na tuahttuannak ah duhdawtnak na neih tengteng a ttul fawn. Duhdawtnak neihnek lopi’n zianghna khal ttuan aw hlah. Culole, nangmah ruangah Jesuh khrih upat ko, duhko nan Christian si duh lo an tam sinsin pang ding.

Duhdawtmi casiartu, kan nitin nunnak ah Pathian a sunlawi sinsin theinak dingah le lamdangmi (peculiar) kan sinak langter dingah kan casiarmi, in duhtu, kan duhmi, kan ttongkam, kan sinfen, kan khawtlang nun, le kan rualpi ralring cio uhsi. Himi pawlhi an thupi lo kan ti lai ah kanmah le kanmah kan mualphoh aw rero, kan nam thla aw rero, kan relsia aw rero, nulepa hmaiah belmang kan culh rero timi hi ciing ringring hram uhsi ti’n casiartu upatnak thawn, Salai Zahau Caleb Laltinhrem
Ka pa, RCP le Humhual upa pawlin Pathian hna an ttuan maw?
Upat mi nan zaten,
Jesuh hmin in nan kut ka lo kai.
Kap te ........ Ka pa, thu pakhat te’n ka lo sut ding.
Pu Tthio ...... Ziangha, Kapte, ih sut hnik aw hen.
Kap te ..........Ka pa, tu lai in RCP le Humhual upa pawl khi Pathian hna an ttuan maw?
Pu Tthio .......Ttuan e kafa.
Kap te .........Kei cu ka zum lo ka pa. Pathian hnattuan timi cu Pastor pawl le thutthang ttha simtu pawl khi an si lo sawm?
Pu Tthio .......Ziangah saw, kafa, i sim fianghnik e.
Kap te .........Pastor le thutthang ttha simtu pawl cu Biakinn ah Bible thawn thu an sim, thlacam le hla mi an zirh. Asinan, RCP le Humhual upa pawl cu khua le ram hranglawng ah si si hna an ttuan.
Pu Tthio ......... Ka fa, ka kiangah ruungto, ka lo sim fiang ding. Na simmi cu a hman zet ko. Asinan, Biakinn ah feh tahrat ih Bible thawi Pathian thuthang ttha sim lawngkhi Pathian hnattuan a si lo. Mi hrangih hna ttha kan ttuan mi pohpoh cu Pathian hrangih hnattuan kan si. Cumi khi ziangtik hman ah theih hngilh dah hlah. Curuangah RCP le Humhual upa pawl khal, mi hrangih hna ttha ttuantu an si ve ruangah, Pathian hna ttuan an sive thotho.
Kap te ....... Ka pa, ka lungawi.
Nu Tlem (Putthio ih nupi) .... Kha, kha, nan nih pa fa kha be aw nawn hlah uh, khawm a cu zo, nazi pa hra le khuai a kim zikte khi.
Kap te.........Ai, nazi a va kim ol ve, ti ka nu.
Pu Tthio .......Kha, si len, Tlem te, ka Bible le ka hla cauk kha i rak lak aw hen, khawm thlang kung khaw. Ka lungawi, By: Bosco Mang


Ram Hruaitu Ih Thuanthu Tawite:
Re.Estb. Sept, 14, 2007
Motto: In Hruaitu Cu Kan Miphun Mi Siseh. (Jer. 30:21)
Purpose: Nunphung, Biahla le Calai Khaisan, Pathian Hmin Sunlawih
Director : Hremang (USA)
Founder : Salai Zahau Caleb Laltinhrem
Gen. Secretary: Salai Taisun D. Lallianhre Senling
Assist. Secretary: Salai Lalawmpui Khawlianpum
Treasurer: Salai Zanniat Tuaklianuk Kaphlawn
Assist. Treasurer: Salai Isaac Hualngo Lalpekhlu
Ram Hruaitu Kutkaih:
Editor : Salai Zahau Caleb Laltinhrem
Suahtu: Ram Hruaitu Kawmiti
Suahzat: 200 cps
Aman: Rs. 4
Contact us: ramhruaitu@gmail.com
Visit us: http://hruaitu.blogspot.com

No comments: